تولید چادر مشکی در کشور

کمی پس از پایان جنگ تحمیلی،اولین کلنگهای احداث واحدهای تولید چادر مشکی (یزد حجاب و حجاب شهرکرد) توسط بنیاد مستضعفان و جانبازان به زمین زده شد.

هم اکنون با گذشت بیش از دو دههوهمه تلاشها پیگیریهای صورت گرفته، کماکان پارچه چادر مشکی در کشور تولید نمیشود و بحث و جدل بر سر تولید داخلی آن ادامه دارد.

با وجود خروج کشورهایی مانند سویس و ژاپن از گردونه تولید چادر مشکی،هنوز بخش مهمی از این کالای نساجی و به ویژه انواع گرانقیمت آن به عنوان تولید این کشورها در بازار ایران عرضه میشود. در حال حاضر بخش اعظم تولید جهانی منسوجات پلی استر شامل انواع پارچههای چادر مشکی در کشورهای آسیای جنوب شرقی از قبیل چین صورت میگیرد. طنز تلخ قضیه این استکه چیپس پلی استر از مشتقات نفت و گاز بوده و در واحدهای پتروشیمی کشور نیز تولید میشود وزنجیره تولید پارچه چادر مشکی از چاههای نفت تا رنگرزی و تکمیل پارچه آماده عرضه نیز کم و بیش در کشور شکل گرفته است. اما چه اتفاق افتاده که نفت صادراتی کشور پس از طی کردن چرخه واحدهای بالادستی پتروشیمی و پایین دستی نساجی کشورهای تولیدکننده به پارچه چادر مشکی تبدیل شده و به بازارهای جهانی و به ویژه ایران صادر میگردد؟ بعضی از مافیای واردات پارچه چادر مشکی سخن میگویند که چنان قدرتمند است که مانع از جان گرفتن تولید آن در داخل کشور میشود و بعضی دیگر دستگاههای اجرایی ذیربط را متهم به کمکاری و اهمال میکنند.پس چرا علیرغم وجود بازار داخلی، مواد اولیه و بخش مهمی از زنجیره تولید، هنوز باید پارچه چادر مشکی از کشورهای دیگر تامین شود؟ رشد تولید و صادرات انواع منسوجات پلی-استر (شامل چادر مشکی) در کشورهای جنوب شرقی آسیا به علت حمایت دولتهای آنها از صنعت اشتغالزای نساجی و تسهیل فضای کسب و کار و هزینه های رقابتی تولید بوده که به بالندگی توان تکنولوژیک و بهرهوری اقتصاد مقیاس در این زمینه منجر شده است. حمایت از صنعت منجر به پا گرفتن و قدرتمند شدن تولید در حدی شده که به میزان قابل توجهی امکان رقابت از دیگر کشورها را سلب نموده است. لذا عامل مهم در عدم تولید چادر مشکی در داخل کشور را باید در حوزه های فضای رقابت و هزینه ها جستجو کرد. سیاست گذاریهای اقتصادی دستوری ضد تولید از قبیل تعیین نرخ ارز/بهره/دستمزدها/انرژی توسط دولتها بدون توجه به آن چه بر سر صنعت میآید، تولید را قربانی فعالیتهای واسطه گری و سفته بازی و ریشه کارآفرینی و رقابت را در کشور خشک کرده است. فقط به علت هزینه های مالی (سود بانکی)، مالیاتی و واسطهای تولید پارچه چادر مشکی در کشور حداقل بیست و پنج درصد گرانتر از کشور چین تمام شده و از سوی دیگر تولیدکننده چینی برای صادرات منسوجات از پانزده درصد جایزه صادراتی برخوردار میشود.

در صورت فراهم شدن فضای کسب و کار عادلانه و رقابتی و حمایت دولت با سرمایهگذاری نه چندان قابل توجهی میتوان زنجیره عرضه تخصصی تولید پارچه چادر مشکی را ایجاد نمود و البته با توجه به امکان رقابت بهتر، تولید بخش مـدی با ارزش افزوده بالاتر در کشور توجیه بیشتری دارد. بخش قابل توجهی از شال، روسری، مقنعه و اقلام مشابه (از جنس پلی استر) عرضه شده در سطح کشور تولید داخل بوده که به علت نزدیکی به بازار مصرف و سرعت بالاتر تحویل تولید داخل جهت تامین کالای مد، در مقایسه با کالای وارداتی دارای مزیت رقابتی است.

یک بشکه نفت خام پس از طی مراحل تبدیلی در صنایع پتروشیمی تبدیل به چیپس پلی استر شده و پس از طی مراحل نساجی ریسندگی، بافندگی، رنگرزی و تکمیل به پارچه چادر مشکی تبدیل میگردد. از یک بشکه نفت خام در حدود دویست و پنجاه متر پارچه چادر مشکی به دست میآید که ارزش آن بیش از پانصد دلار در کشورهای تولیدکننده و چهل میلیون ریال در سطح بازار مترفروشیجهت عرضه به مشتری نهایی است.

واردات چادر مشکی و استثناها و تخفیفاتی که بر روی تعرفه ها و عوارض گمرکی واردات آن اعمال میشود، برای صنعت نساجی کشور تبعات منفی زیادی به همراه دارد. در سال ۱۳۹۰ بیش از نیم میلیارد دلار انواع پارچه به عنوان پارچه چادر مشکی به کشور وارد شد که مشکلات زیادی را برای تولیدکنندگان نساجی کشور به وجود آورد. تعرفه گمرکی پارچه چادر مشکی پنج درصد است که با توجه به تعرفه پایین آن مقدار قابل توجهی انواع پارچه های دیگر همراه با محموله های پارچه چادر مشکی به کشور وارد می-گردد. چون واردات پارچههای دیگر با تعرفه پایین چادر مشکی سودآوری بالایی دارد، لذا توسط بعضی افراد پارچه چادر مشکی از دبی به تهران با هزینه ناچیز ۵۰۰۰ ریال در یارد (تقریباً یک-سوم هزینه عادی) حمل و تحویل میشود. با وجود این که حجم کانتینری پارچه چادر مشکی ۴۵ هزار یاردی است، بخش مهمی از محمولههای وارداتی عرضه شده در بازار عمده فروشی تهران با میزان ۳۰هزار یارد یا کمتر عرضه میشود که بقیه حجم کانتینر را پارچه های دیگر تشکیل میدهد. یک قواره چادر مشکی که در حدود ۱۰ دلار قیمت دارد در سطح عمده فروشی کمی بیش از چهارصد هزار ریال قیمت گذاری شده و در سطح خرده فروشی در حدود یک میلیون ریال به دست مصرفکننده نهایی میرسد.

در پایان شایان ذکر است در صورتی کهامکان تولید ارزانتر یا حتی کمی گرانتر این کالا در کشور فراهم شود،واردکنندگان پارچه چادر مشکی، اقدام به واردات آن نخواهند کرد، امابا شرایط غیر رقابتی کنونی سرمایه گذاری در تولید این کالا به موفقیت مطلوب نمیانجامد.

احسان سلطانی، پژوهشگر