حساب ذخیره ارزی چگونه صفر شد

امروز در جریان بررسی سوال از رییس جمهور در مجلس، موضوع مهمی اعلام شد که تا پیش از این از اعلام آن اجتناب می‌شد. این موضوع، موجودی حساب ذخیره ارزی بود که مدتها از آن خبری در دست نبود.

رییس جمهور در خلال پاسخ به این پرسش که چرا تسهیلات ارزی مترو اختصاص نیافته است، اعلام کرد که موجودی حساب ذخیره ارزی صفر شده‌است.

این در حالی است که موجودی حساب ذخیره ارزی یکی از منابع صندوق توسعه ملی است. پیش از این سازمان‌های نظارتی مانند سازمان بازرسی کل کشور و دیوان محاسبات اعلام کرده بودند که دولت از حساب ذخیره ارزی به عنوان قلک دولت استفاده کرده و هر جا که نیاز به منابع داشته از آن برداشت کرده است.

این موضوع آن قدر جدی شد که رییس مجلس اعلام کرد اجازه نخواهد داد صندوق توسعه ملی به سرنوشت حساب ذخیره ارزی مبتلا شود.

همزمان با آغاز به کار صندوق توسعه ملی، اعلام شد که حساب ذخیره ارزی نیز حفظ و از منابع آن در جای مناسب استفاده خواهد شد.

صفر شدن موجودی حساب ذخیره ارزی این بیم را ایجاد می‌کند که دولت برای تامین منابع مورد نیاز خود به صندوق توسعه ملی رو بیاورد.

*سابقه حساب ذخیره ارزی*

حساب ذخیره ارزی در سال ۱۳۷۹ توسط دولت محمد خاتمی و پس از پشت سر گذاردن شوک ناشی از کاهش شدید درآمدهای نفتی راه اندازی شد. دولت خاتمی تجربه تلخی از کاهش شدید درآمدهای نفتی در سالهای آغازین فعالیت خود داشت.

وی در جریان معرفی و کسب رای اعتماد به کابینه دولت دوم خود در مجلس پیرامون وضعیت اقتصادی ایران در سال‌های ۷۸-۱۳۷۷ گفت :«درگذر از سال ۷۷ به، ۷۸ شبهای متمادی خواب نداشتیم و روزها نگرانی مان در اوج بود. چون فقط سه روز ذخیره گندم در کشور داشتیم … آیا شما می‌دانید به خاطر نداشتن ارز، درجایی که نمی‌توانستیم بدهی‌هایمان را بپردازیم، با سیلی صورت خود را سرخ نگه داشتیم و در عین حال، به کالاهای مردم لطمه نخورد.»

حساب ذخیره ارزی اهدافی نظیر ایجاد ثبات در میزان درآمدهای حاصل از فروش نفت خام، تبدیل دارایی‌های حاصل از فروش نفت خام به دیگر انواع ذخایر و توسعه فعالیت‌های تولیدی و سرمایه‌گذاری و تامین بخشی از اعتبار موردنیاز طرح‌های تولیدی و کارآفرینی بخش غیر دولتی و فراهم کردن امکان تحقق فعالیت‌های پیش‌بینی شده در برنامه را مدنظر قرار می‌دهد.

بر اساس قوانین برنامه سوم و چهارم توسعه، دولت در صورتی مجاز به برداشت از این حساب است که درآمد ارزی حاصل از صادرات نفت خام نسبت به ارقام پیش‌بینی شده کاهش پیدا کند. همچنین برداشت از حساب ذخیره ارزی برای تامین کسری ناشی از عواید غیر نفتی بودجه عمومی ممنوع است.

در قانون پنج ساله چهارم توسعه مقرر شده‌است به منظور سرمایه‌گذاری و تامین بخشی از اعتبارات موردنیاز طرح‌های تولیدی و کارآفرینی بخش غیر دولتی که توجیه فنی و اقتصادی آن‌ها به تایید وزارتخانه‌های تخصصی ذی‌ربط رسیده باشد تا ۵۰ درصد حساب ذخیره ارزی از طریق شبکه بانکی داخلی و بانک‌های ایرانی خارج از کشور به صورت تسهیلات با تضمین کافی تخصیص یابد.

فلسفه شکل‌گیری این حساب در ایران بیشتر در راستای تعدیل فشارهای ناشی از نوسان قیمت نفت بر اقتصاد ملی بوده تا ایجاد حساب پس‌انداز برای نسل‌های آینده کشور و حاکمیت این نگرش بر دیدگاه دولتمردان و برنامه‌ریزان کشور نحوه عملکرد این حساب را به صورت مستقیم تحت تاثیر قرار داده‌است.

*اطلاعاتی درباره موجودی حساب و برداشت از آن*

اطلاعات موجود نشان می‌دهد که طی سال‌های برنامه چهارم (۱۳۸۸-۱۳۸۴)، بالغ بر ۱۰۸.۶ میلیارد دلار از حساب ذخیره ارزی بر اساس تکالیف بودجه‌ای برداشت شده است.

عملکرد حساب ذخیره ارزی طی دوره ۱۳۸۸- ۱۳۸۴ نشان می‌دهد، متوسط سالانه واریزی به حساب طی سال‌های برنامه چهارم معادل ۲۶۷۲۶ میلیون دلار بوده است.

مجموع قراردادهای منعقده برای اعطای تسهیلات از حساب ذخیره ارزی طی سال‌های برنامه بالغ بر ۱۶ میلیارد دلار بوده است. مقایسه سهم بخش‌های اقتصادی در کل دوره نشان می‌دهد که بخش‌های صنعت و حمل و نقل به ترتیب با دریافت بیش از ۸۴ درصد و ۱۵ درصد از کل تسهیلات اعطایی طی دوره برنامه چهارم، بالاترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. سهم سایر بخش‌ها کمتر از یک درصد بوده که کمترین آن مربوط به بخش معدن (۰.۱درصد) است.

بر اساس طبقه‌بندی ارایه شده سهم هر یک از موارد اصلی شامل تأمین اعتبار طرح‌های عمرانی، شفاف‌سازی قیمت حامل‌های انرژی، تعهدات ارزی، مقاوم‌سازی مدارس، دو درصد منابع نفت برای مناطق نفت خیز و محروم کشور، سه درصد ارزش نفت خام تولیدی برای تجهیز منابع سرمایه‌ای طرح‌های پارس جنوبی و سایر برداشت‌ها از کل برداشت‌های انجام شده مطابق تکالیف بودجه‌ای طی برنامه چهارم به ترتیب ۴۶.۶، ۲۵.۴، ۴.۹، ۳.۴، ۲.۲، ۵.۷ و ۱۲ درصد بوده است.

سیر صعودی برداشت از حساب ذخیره ارزی

در حالی که مجموع برداشت از حساب ذخیره ارزی در سال ۱۳۷۹ معادل صفر و در سال ۱۳۸۰ معادل ۰.۹ میلیارد دلار بوده است، این میزان در سال‌های بعدی به شدت روند صعودی به خود گرفته است.

در سال‌های ۸۱ تا ۸۴ میزان برداشت از این حساب به ترتیب ۵.۱، ۵.۴، ۹.۴ و ۱۱.۵ میلیارد دلار بوده که نشان از دو برابر شدن برداشت‌هاست. در واقع طی پنج سال بعد از افتتاح این حساب برداشت از آن حدود دو برابر شده است.

در سال ۸۵ میزان برداشت از حساب ذخیره بیش از دو برابر نسبت به سال قبل آن رسید و عدد ۲۳ میلیارد دلار برای آن ثبت شده است.

به گزارش مشرق، موجودی حساب ذخیره ارزی پس از سال ۱۳۸۷ اعلام نشده ‌است. بر اساس آخرین اطلاعات، درحالی که موجودی حساب ذخیره ارزی در سال ۱۳۸۶ با ۱۴۲.۵ درصد رشد نسبت به سال قبل آن مواجه بوده، اما در پایان سال ۱۳۸۷ موجودی این حساب نسبت به سال قبل ۴۳.۳ درصد کاهش یافت.

موجودی نقد حساب ذخیره‌ ارزی در سال ۱۳۸۶ رقمی معادل ۲۳ میلیارد و ۱۷۵ میلیون دلار بوده که این رقم در سال بعد به ۱۳ میلیارد و ۱۴۲ میلیون دلار کاهش یافت.

همچنین میزان برداشت از این حساب در سال ۱۳۸۶ معادل ۲۸ میلیارد و ۱۵ میلیون دلار بوده که این رقم در سال ۱۳۸۷ به رقم ۴۵ میلیارد و ۹۲۴ میلیون دلار افزایش یافته که افزایش ۶۳.۹ درصدی را نشان می‌دهد.

در حالی میزان برداشت‌های دولتی از این حساب در سال ۸۷ نسبت به سال قبل ۸۲.۱ درصد رشد داشته که میزان برداشت برای اعطای تسهیلات ۱۸.۱ درصد کاهش نشان می‌دهد.
در آخرین گزارش مشخص شده است که برداشت از حساب ذخیره ارزی در سال ۱۳۸۷ به ۴۵ میلیارد و ۹۲۴ میلیون دلار افزایش یافته است.