شیب تند کاهش صادرات فرش ایران
مسوولان کشور در حالی در تلاش برای افزایش صادرات کالاهای غیرنفتی هستند که آمارهای رسمی حکایت از روند نه چندان مطلوب صادرات کالاهای برتر صادراتی ایران دارد. فرش که از کالاهای شاخص صادراتی ایران است، در دو سال گذشته با کاهش صادرات مواجه شده و این وضعیت همچنان ادامه دارد. در سه ماه منتهی به خرداد ماه امسال صادرات این کالا نسبت به مدت مشابه در سال گذشته ۵۰ درصد کمتر شده است؛ این در حالی است که در سال ۱۳۹۱ نیز ارزش صادرات فرش دستباف ایرانی در مقایسه با سال پیش از آن ۲۳ درصد کاهش یافت.
البته در حال حاضر فرش دستباف با احتساب میعانات گازی و پتروشیمی در جایگاه شانزدهم کالاهای صادراتی قرار دارد و بدون احتساب این اقلام رتبه پنجم صادرات کالاهای غیرنفتی را دارد. چند روز گذشته نیز مدیرعامل شرکت سهامی فرش ایران نسبت به افت شدید آمار ارزشی صادرات فرش دستباف ایران در مقایسه با آمار وزنی آن هشدار داد و خواستار تحلیل و بررسی آن شد. محمدرضا عابد در این زمینه گفت: با نگاهی به آمار ابتدایی نقل شده از گمرک ایران درباره میزان صادرات فرش ایران در سه ماه منتهی به خرداد ماه امسال، شاهد کاهشی کمتر از ۱۰ درصد در وزن و کاهشی حدود ۵۰درصد در ارزش صادرات این کالا هستیم. وی اختلاف بسیار میان این روند کاهشی در وزن و ارزش فرش‌های صادراتی از کشور را قابل تامل دانست و افزود: این اندازه از تفاوت که در ماه‌های اخیر فاصله بیشتری هم یافته است، منطقی نیست و باید علل آن بررسی و در تصمیم‌گیری‌های آتی مورد توجه قرار گیرد. عابد درباره علل احتمالی این اختلاف در ارزش و وزن فرش‌های صادراتی کشور گفت: صدور فرش‌های دست دوم با بهایی نازل تر و به جای فرش‌های نو یا اعلام قیمتی کمتر از ارزش واقعی فرش‌های نو در گمرک، می‌تواند از علل این تفاوت کاهشی باشد. وی در عین حال ابراز امیدواری کرد با دور شدن از نوسانات نرخ ارز و تثبیت آن روند صادرات فرش ایران دوره مناسب‌تری را تجربه کند. اما کاهش میزان صادرات فرش دستباف چه از نظر وزن و چه از نظر ارزش به سه ماه گذشته محدود نمی‌شود. در سال ۱۳۹۱ نیز صادرات فرش دستباف نسبت به سال ۱۳۹۰ کاهش داشت. بر اساس آمار گمرک صادرات فرش دستباف در سال گذشته ۵۶/۲۳ درصد از نظر ارزشی و ۵۲/۱۱ درصد از نظر وزنی نسبت به سال۱۳۹۰ کاهش یافت.
دلایل کاهش صادرات فرش ایران
در این مورد محمد بهاروند، مدیرعامل اتحادیه مرکزی فرش دستباف روستایی ایران معتقد است: مهم‌ترین عاملی که بر بازار فرش دستباف تاثیر گذاشته، تحریم‌ها است. بهاروند با بیان اینکه در حدود ۲۵ تا ۳۵درصد از مواد اولیه فرش وارداتی است، گفت: موادی از جمله پشم و ابریشم غالبا از کشورهای استرالیا، نیوزیلند، چین و اروگوئه وارد می‌شود. وی در مورد اثر تحریم‌ها بر صنعت فرش گفت: بعد از شدت یافتن تحریم ها، قیمت مواد اولیه بین ۵ تا ۷ برابر شده است، به طور مثال ابریشم که در گذشته کیلویی ۶۰هزار تومان خریداری می‌شد، اینک بعد از شدت یافتن تحریم‌ها به ۳۵۰هزار تومان رسیده است، بنابراین این افزایش قیمت مواد اولیه تاثیر بسزایی بر قیمت فرش گذاشته است. وی تصریح کرد: همچنین در گذشته یک «ال.سی» در مدت ۴۵روز افتتاح می شد، در حالی که الان نمی توانیم «ال.سی» باز کنیم. بهاروند تاکید کرد: همین افزایش قیمت در کنار تحریم‌ها سبب کاهش چند درصدی صادرات فرش از نظر حجم شده که البته به لحاظ مقداری به دلیل افزایش نرخ ارز، با افزایش روبه‌رو بوده‌ایم. مدیرعامل اتحادیه مرکزی فرش دستباف روستایی ایران، اظهار کرد: ما به تمام نقاط دنیا فرش صادر می‌کنیم که در این بین فقط برای کشور آمریکا به دلیل تحریم‌ها به صورت غیرمستقیم این کار صورت می‌گیرد.
وی با اشاره به اینکه سهم آمریکا از صادرات فرش دستباف ایران در حدود ۲۵درصد است، تصریح کرد: متاسفانه مجبوریم برای صادرات فرش به آمریکا ابتدا فرش را به کشور دیگر بفرستیم و از کشور دوم، به آمریکا صادر می‌شود. بهاروند فرش بافی را شغل مکمل دامداری و کشاورزی عنوان کرد و گفت: به همین دلیل در زمان کاشت و برداشت محصولات کشاورزی تولید فرش دستباف کاهش می‌یابد. وی با بیان اینکه ۹۰درصد فرش دستباف در کشور از سوی کشاورزان و روستائیان بافته می‌شود، گفت: متاسفانه پرداخت یارانه‌ها سبب شده است تا انگیزه روستاییان برای بافت فرش کاهش یابد. بهاروند گفت: پیش از این در حدود سه میلیون نفر در این حرفه مشغول به کار بوده‌اند، ولی در حال حاضر این تعداد به ۵/۱میلیون نفر کاهش یافته است. وی همچنین گفت: البته اتحادیه به کمک نمایندگان مجلس بیمه درمانی قالیبافان را که همراه با بیمه بازنشستگی است به تصویب رسانده است که این مساله افراد را برای تولید بیشتر فرش ترغیب کرده است.
دگرگونی‌های بازارهای هدف
بر اساس آمار رسمی گمرک، ۱۰ کشور اول بازار فرش دستباف در سال ۱۳۹۱ عبارت بودند از آلمان، امارات، لبنان، ژاپن، قطر، ایتالیا، سوئیس، کانادا، انگلیس و سوئد. در این میان بالاترین رشد میزان صادرات ایران مربوط به کشورهای عمان، آفریقای جنوبی، چین و روسیه به ترتیب با ۱۰، ۷، ۶ و ۴ رتبه صعود است. این در حالی است که کشورهایی همچون دانمارک، پاکستان و مالزی هر کدام به ترتیب با ۱۰، ۵ و ۴ رتبه نزول از صدرنشینی ۱۰ کشور اول صادراتی ایران بازماندند.
کارشناسان می‌گویند: کشورهایی که افزایش واردات فرش ایرانی را داشته اند، نشان‌دهنده بازارهای طلایی در حال جهش صادرات فرش دستباف ایران است و لازم است مرکز ملی فرش ایران به همراه تمام ذی‌نفعان این صنعت به خصوص تجار و صادرکنندگان در دو سطح کوتاه‌مدت و بلند‌مدت برای حفظ روند حاکم و توسعه شتاب آن به خصوص در دو بازار بسیار بزرگ چین و روسیه برنامه‌ریزی کنند.
ریزش‌ها و رویش‌ها به روایت آمار
البته کاهش صادرات فرش دستباف ایرانی در حالی است که صادرات این کالا به برخی کشورها رشد داشته است. ۱۲ بازار هدف به لحاظ ارزشی و وزنی از رشد مثبتی برخوردار بودند که به ترتیب ارزشی عبارت از: روسیه با ۱۲۷درصد رشد، عمان با ۸۳درصد رشد، اردن با ۵۸درصد رشد، آفریقای جنوبی با ۳۵درصد رشد، چین با ۲۹درصد رشد، قطر با ۱۹درصد رشد، ژاپن ۱۹درصد رشد، سوئیس ۱۳درصد رشد، نروژ ۱۲درصد رشد، عربستان با ۱۰درصد رشد، استرالیا با ۳درصد رشد و لبنان با یک درصد رشد است. همچنین صادرات فرش دستباف در سال ۱۳۹۱ به ۱۳۹۰ در کشور امارات به عنوان یک کشور واسطه صادراتی نصف شده و بازار قدیمی مثل آلمان بیش از ۳۰ درصد کاهش پیدا کرده است. از سوی دیگر، بر اساس آمار گمرک در سال ۱۳۹۱ کشورهای آسیایی و خاورمیانه به تنهایی ۵۲درصد از صادرات فرش دستباف ایران را به خود اختصاص دادند. این در حالی است که این رقم در سال ۱۳۹۰، ۴۷ درصد بوده و نشان از رشد محسوس صادرات به کشورهای آسیایی به ویژه کشورهای غیرعربی دارد.
در این میان، کشورهای عضو منطقه یورو از کاهش محسوسی برخوردار بوده و اکثر کشورهای این منطقه نسبت به سال ۱۳۹۰ از کاهش واردات فرش دستباف ایران برخوردار بودند. با این وجود رشد صادرات ایران به برخی از کشورها امید به یافتن بازارهای جدید برای فرش دستباف ایرانی را بیشتر می‌کند.
