فرش دستبافت در مواجهه با عصر جدید

مقدمه

فرش دستبافت ایرانی که در تار و پود تاریخ، جامعه و فرهنگ ایران تنیده شده است بخشی از هویت ایران است، بطوریکه از آن به عنوان پرچم دوم یاد می شود. از قالی پازیریک تا قالی اردبیل، از غیاث الدین جامی تا حسین طاهرزاده بهزاد، همه و همه نشان گذشته پرافتخار، اصالت و شکوه این هنر ماندگار است. با این وجود پویایی و بالندگی این هنر صنعت در گرو پاسخ به مطالبات، پیروی از روند‌‌ها و درک حضور در قرن بیست و یکم است.‌

ساخت و راه‌ حل های متمایز آن، استفاده مطلوب از منابع، توسعه فضاهای متعادل اجتماعی و قدردانی از بافت فرهنگی، چشم انداز و ساختاری است که معماران در همه مقیاس ها تلاش می کنند، بدان دست یابند. معماران و طراحان با پذیرش مسئولیت مشتریان و جامعه مکان‌هایی را دنبال می‌کنند که با محیط هویت آفرین کاربرانشان را غنی‌کنند. وجه مشترک آنها یک رویکرد انسانی، اجرای نوآورانه و پایدار و یک رابطه حساس با زمینه مربوطه است. فرش ها و قالی های دستباف با درخشندگی و منحصربه‌فرد بودن، معماران، طراحان داخلی و دکوراتورها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

موتیف‌ ها و المان‌ های فرش دستباف تجربه‌ی حسی هزاران ساله ای را در اختیار آنها قرار می دهند. همانطوری که فیلسوف برای کلمات و صورت‌بندی های خود ارزش زیادی قائل هست. معمار و طراح، خود را در مواد، جزئیات، اشکال و رنگ ها بیان می کند. با این وجود همچنان درخواست ها و نیاز مشتریان را در نظر می‌گیرند. اگر اتاقی نیاز به کف محکم داشته باشد، با سنگ کار می‌کند،حال اینکه پارکت و فرش گزینه های سبک تری هستند.

همچنین گاهی اوقات الزامات آکوستیک به تنهایی می تواند حکم کند که فرش ها انتخاب مناسبی هستند. فرش ایرانی نگین منحصر به فردی هست که فضای خاصی را در اتاق ایجاد می‌کند، البته در صورتی مورد انتخاب دکوراتور و یا طراح داخلی قرار گیرد. عبور از فرش برای فرش و توجه به بایستگی‌های معماری و فضایی از مهم‌ترین نکات پویایی و بالندگی این هنر صنعت است.

در معماری کف، فضا را تعریف می کند و فضای آن را تا حد قابل توجهی شکل می دهد. کف‌ها عناصر یکپارچه و متصل کننده طراحی اتاق هستند. کف ها و کفپوش ها اساس اتاق هایی را که در آن زندگی و کار می کنیم را فراهم می کند. طراحی داخلی با کف شروع می شود و اغلب، فرآیند طراحی با انتخاب نوع کفپوش آغاز می شود.

برای اینکه همه چیز در یک سطح نگه داشته شود، بقیه کارهای ساختمانی باید با کف تنظیم شوند. کف به ما الهام می بخشد، به ما جهت می‌دهد و زمینه را برای تعامل انسانی فراهم می‌کند. زمانی که عشایر اولیه در صحرا اردو زدند، اولین کاری که کردند فرش پهن کردند. این یک راه اساسی و قدیمی برای ایجاد یک خانه بود. حتی امروز، وقتی می‌خواهید پیک نیک داشته باشید، یک پتو پهن می‌کنید و جزیره کوچک خود را در فضای باز ایجاد می‌کنید. بنابراین فرش‌ها چه در خانه باشند و چه در موزه، یک منطقه مشترک را تشکیل می‌دهند، مکانی که مردم در آن جمع می‌شوند. اعتقاد اکثر معماران بر اینست که افراد، نه اشیا باید نقطه کانونی یک اتاق باشند، بنابراین پاسخ به کارکرد روزمره و تعاملات انسانی ماهیت فرش است.

از سوی دیگر، امروزه فروشگاه‌های زنجیره‌ای بر بازار فرش و دکوراسیون داخلی خانه تسلط دارند، آنها همیشه به دنبال چیزهایی هستند که فروش آنها آسان باشد. در صورتی که خریداران در بازار به دنبال چیزی هستند که در بازار گم شده است. بسیاری از مشتریان به دنبال محصولات منحصربه‌فرد هستند، اما پیدا کردن فرش‌هایی که در سراسر اینترنت نیستند، دشوار است. تجار برای اینکه بخشی از بازار رقابتی باشند، باید هم ذهنیتی متفاوت داشته باشند و هم به مسیری متفاوتی بروند. برند باید چشم‌اندازی داشته باشد، نه اینکه فقط یک فرش استاندارد باشد.

همچنین محصولات شرکتها باید همچون یک باغ مخفی باشند. به صورت آنلاین، ممکن است برخی از رنگ ها یا مفاهیم جدید مشاهده شود، اما محصولات کاملا دیده نمی شود. این به این دلیل است که آنها مطابق با طراحی مشتری ساخته و طرح ها به صورت انحصاری هستند و همه چیز فاش نیست. مشتریان می خواهند احساس منحصر به فرد بودن کنند و فقط چیزی فراهم شود که فقط برای آنها ساخته شده باشد و مشتری را در مرکز قرار دهد و برای آن ارزش قائل شود.

فرش های بافته شده توسط ماشین تقاضای زیادی دارند و به لطف اصلاح مداوم فرآیندهای تولید، از نظر اندازه، رنگ و مواد قابل برآورده شدن هستند. فرش‌های ماشینی با طرح‌های پیچیده و بازی جذاب رنگ‌ها، با استفاده از مواد طبیعی مانند پشم و پنبه و همچنین الیاف مصنوعی و ترکیب‌های هیجان‌انگیز از هر دو، تحت تأثیر قرار می‌گیرند. از سوی دیگر، آنها بسیار سریعتر از محصولات دستباف تولید می شوند و این تولید آنها را ارزان تر می کند، آنها همچنین امکان اجرای سریع آخرین روندها را فراهم می کنند. آخرین روند مد در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری الهام بخش تولید کنندگان است.

به عنوان یک قاعده کلی، یک گرایش جدید در شورش علیه گرایش آخر به وجود می آید ، زیرا مردم همیشه در آرزوی تغییر هستند. همین امر در مورد طراحی مبلمان و فرش نیز صدق می کند. به‌عنوان مثال،  اشکال هندسی و تک رنگ برای چندین سال غالب بودند که شکل‌های غیریکنواخت و پلی‌کروم، با طرح‌هایی که شامل نشانه‌های خط خطی و پاشیدن جوهر می‌شدند، بلافاصله دنبال شدند.

امروزه، افراد بیشتری در حال تجربه خودکاوی هستند؛ آنها نسبت به آنچه می خواهند آگاه تر هستند. مردم مایلند توسط شرکت ها درک شوند، بنابراین برای یک شرکت بسیار مطلوب است که محصولات شخصی سازی شده را ارائه دهد. بنابراین تولیدکنندگان به فرشهای منحصر به فرد و یکتای هنری بیاندیشند که شخصی سازی در DNA آن نهادینه شده باشد.

با توجه به اینکه امروزه افراد اغلب زمان خود را در داخل خانه سپری می کنند، طراحی داخلی خوب برای رفاه شخصی بسیار ضروری است. بنابراین معماری داخلی در بعد روانشناختی، فنی و فرهنگی کار می‌کند. مواد و رنگ ها این قدرت را دارند که بر احساسات افراد تأثیر بگذارند و هیچ دو پروژه ای شبیه هم نباشند. فرش های دستباف در ترکیب با تنوع در مواد، رنگ ها و شکل ها، فرآیندهای مختلف تولید هرگز برای دستیابی به ظاهری منحصر به فرد شکست نمی خورد و می‌توانند از لحاظ خصوصیات متمایز و منحصر به فرد باشند. فرش های دستباف به عنوان عناصر طراحی عمل می‌کنند که هر فضایی را برجسته و به آن ساختار می بخشند و فضایی خاص ایجاد می کنند. از آنتیک گرفته تا مدرن و معاصر، از فرش‌های کلاسیک شرقی گرفته تا فرش های فرانسوی، فرش دستباف یک سرمایه فرهنگی باستانی و در عین حال همیشه به‌روز است.

امروزه طراحی را نه تنها به عنوان یک اقدام خلاقانه فردی، بلکه به عنوان یک تلاش مشترک و تلاقی زمینه های مختلف تخصص‌ها تلقی می‌شود. شرایط باید به نحوی باشدکه که داستان‌های خلق محصولات به صورت شخصی و استعاری روایت شوند که ارتباط واقعی بین سازندگان محصولات و مشتریان ایجاد ‌کنند. طرح و مفهوم طراحی، مواد (متریال)، پرداخت و اجرا، ساختار و کیفیت، جنبه های پایداری و برندسازی منعکس کننده نوآوری ها و روندهای داخل هنر صنعت نفیس فرش دستباف است.

بیشتر بخوانید:

آیا فرش ماشینی رقیب فرش دستبافت است؟

زبان گرافیکی منسوجات باستانی شامل فرهنگ لغت غنی از نقوش خاص برای قبایل و مناطق خاصی از جهان است. بسیاری از نمادها و نقوش بافته شده در طراحی آنها  از اشکال و نشانه های اساسی گرفته تا تزئینات پیچیده، حتی برای افراد غیر متخصص به راحتی قابل تشخیص است و داستان فرش و حرکت مردم در سراسر جهان را روایت می‌کند.

طراحان جوان در جستجوی ترندهای فردا هستند. پاسخ پرسش‌های مهمی مانند چگونه می‌توان زندگی در خانه را انسانی‌تر کرد؟ چگونه صنایع دستی سنتی را می توان در فرآیندهای تولید مدرن ادغام کرد و چگونه می توان از آن استفاده غیرمعمول داشت؟ دنیای فردا به چه راه حل های برای کف سازی نیاز دارد؟ ارائه دهندگان خدمات به چه نوع تنظیماتی برای کار خود نیاز دارند؟ و فضاهای بهینه شده چگونه می توانند استانداردهای جدیدی را در طراحی داخلی ایجاد کنند؟ فرصت‌های را برای معماران، طراحان داخلی و خلاقان با قدرت بالا ایجاد می کند تا تولیدات زیبایی شناختی، همراه با کیفیت بالا داشته باشند ، این راهی عالی برای آینده فرش است.

سنت مدرن نامی است که به روند فعلی در تمام زمینه های طراحی به رسمیت شناخته شده است. در آن، یک طرح کلاسیک یا ترکیبی از طرح‌ها  برای ایجاد زیبایی‌شناسی جدیدی که بیننده می‌تواند در هر دو زمینه تاریخی و معاصر تشخیص دهد، اختصاص داده شده و به روز می‌شود. این را می‌توان در مد، لوازم خانگی و بسیاری از زمینه‌های طراحی مشاهده کرد، اما هیچ رسانه‌ای آن را واضح‌تر از صنعت فرش مدرن نشان نمی‌دهد، جایی که ژانر جدیدی با عنوان طراحی «انتقالی» محبوبیت زیادی پیدا کرده است. اصطلاح “انتقالی” یک نگاه خاص را نشان نمی دهد. این انطباق طرح‌های سنتی با وسایلی مانند از هم پاشیدگی، همپوشانی، اشکالات، تفسیر مجدد و جلوه‌های مشابه را توصیف می‌کند که می‌توان با دستکاری دیجیتال به آنها کمک کرد. هر یک از شرکت‌های برتر فرش که طرح‌های انتقالی تولید می‌کنند، مجموعه‌ای از روایت‌ها و زیبایی‌شناسی خاص خود را دارند. این همچنین امکان پاسخگویی به نیازهای فردی مشتری را از نظر اندازه و رنگ فراهم می کند.

فرش‌های ایرانی قرن بیست و یکم اثر حسین رضوانی، طراح ایرانی مقیم آلمانی، تاریخ غنی بافت ایرانی را با افتخار زنده می‌کند. رضوانی با در نظر گرفتن طرح سنتی فرش ایرانی و تقلیل نقش به اصل خود، با استفاده از رنگ‌های پویا و تولید باکیفیت، طرحی مدرن و سنتی خلق می‌کند که بسیار مطلوب بازار معاصری است که چیزی تازه و بدیع اما با زمینه سنتی می‌خواهد.

از نظر طراحی مبتکرانه فرش، کار یورگن داهلمان از برند مستقر در برلین Rug Star دشوار است. مجموعه فرش‌های پرزدار از دور شبیه فرشی مانند نیوکلاسیک تبریز است که با برداشتی معاصر از طرح‌های باستانی ایرانی به نظر برسد، اما از نزدیک حتی انقلابی تر است، با پرزهای ضخیم که طرح کلاسیک برآمده رنگی روشن را روی زمینی مسطح تشکیل می دهد. این اثر سورئال است، مانند فرشی از آلیس در سرزمین عجایب.

داهلمان و رضوانی تنها کسانی نیستند که طرح های ایرانی را احیا می کنند. فرش های Jan Kath طراح معروف آلمانی نمونه ای از مهارت ترکیب قدیم و جدید است. یان‌کات با طراحی های مدرن خود دیدگاهی کاملاً جدید در فرش ایجاد می‌کند. کات، با رویکردی جسورانه در کار خود، عناصر کلاسیک فرش‌های شرقی را با طراحی معاصر و مینیمال ترکیب می‌کند.یان‌کات برای تحقق ایده های خود به روش های تولید طولانی مدت متکی است. فرش‌ها در هیمالیا، هند یا کوه‌های اطلس مراکش در مکان‌های تولیدی که اغلب هنوز به عنوان مشاغل خانوادگی کوچک اداره می‌شوند، بافته می‌شوند.

مواد طبیعی بی نظیر در ترکیب با تکنیک های تولید دستی به هر فرش ویژگی خاص خود را می بخشد و آن را به یک قطعه منحصر به فرد تبدیل می کند.بدون شک مجموعه میراث پاک شده امضای کار یان‌کت است. همچنین مجموعه مدرن قرن هفدهم توسط برند مستقر در لندن Knot Rugs نمونه کامل دیگری از سنت مدرن است. تیم طراحی این شرکت برخی از معتبرترین طرح‌های فرش کلاسیک جهان را مورد تحقیق و بررسی قرار دادند و مجموعه‌ای که به دست آمد، تلاقی کاملی از باستان و جدید است.

از دیگر طراحان به نام می‌توان به Thibault Van Renne که سبک مد لباس را در فرش‌ها و فرش‌های مجلل و سفارشی ارائه می‌دهد که ظرافت جاودانه را ارج می‌نهند. توجه دقیق به جزئیات، زیربنای طرح‌های هنرمندانه، مدرن، در عین حال انقلابی در نحوه ایجاد سبک ها، الگوها و طرح های حیرت انگیز فرش و تفسیرهای معاصر از احیای طرح‌های باستانی است. او با تعهدی تزلزل ناپذیر به هنر نوآورانه، بهترین پشم‌ها و ابریشم‌های جهان را در خلق طرح‌های فرش استثنایی خود به کار می‌گیرد.

از خانه‌های سلطنتی اروپایی گرفته تا پنت‌هاوس‌های شرق دور، فرش‌ها و فرش‌های باکیفیت زیبایی بدیع و پیچیدگی بی‌نهایت را به برخی از خاص‌ترین فضاهای داخلی جهان می‌بخشند. برند تیبو‌ ون‌رنه با ریشه های خانوادگی در ایجاد طرح های نوآورانه فرش، از تلاقی خاطرات خانوادگی، سفر و آثار هنری در قالب قالی‌ها و فرش‌های منحصربه‌فرد و یا برداشت‌های معاصر از نقوش شرقی الهام گرفته شده است.

همچنین جنبه های سازگار با محیط زیست و محافظت از سلامت تا جلوه های زیبایی شناختی و آکوستیک موضوعات کلیدی جدیدی هستند که به افزایش رفاه در حوزه فرش ها و پوشش های کف اشاره دارند و به آن کمک می کنند. فضاهایی که در آن زندگی و کار می کنیم می توانند کیفیت زندگی ما را با افزایش حس آرامش و رفاه درونی ما بهبود بخشند.

چیدمان فضا، رنگ‌، بافت، جنس عواملی هستند که در شکل گیری، تعامل و انتقال احساس و جنبه های پایداری و رفاه نقش اساسی دارند. بیان هر چیزی که در کف ها و پوشش های کف می توانند به رفاه در فضاهای داخلی و خارجی کمک کنند، از جمله ویژگی های سازگار با محیط زیست و ارتقاء سلامت و همچنین ویژگی های زیبایی و آکوستیک را شامل می شود.

بسیار مهم است که تأثیرات زیست محیطی هر فرش تولید شده را در نظر گرفته شود و تمام تلاش برای بهتر و بهتر شدن در این زمینه انجام گیرد تا تولید این محصول بتواند ردپای خود در محیط را به صفر برساند. به زودی هدف این خواهد بود که دسته خاصی برای پایداری وجود نداشته باشد، زیرا پایداری به چیزی ذاتی برای همه محصولات تبدیل خواهد شد. این یک روش کار خواهد بود، به ویژه برای شرکت های در بخش نساجی، زیرا این بخشی است که در آن پایداری هم شیوه کار و هم پیامدهای آن را برای محیط زیست تغییر می دهد و مسیر ردپای صفر راجست‌و‌جو می‌کند.

با توجه به رویدادهای جاری در قرن بیست‌و‌یکم و عصر انقلاب صنعتی چهارم، با افزایش رقابت و کوتاه‌شدن چرخه عمر محصولات شاهد تغییرات گسترده و سریع در زنجیره تامین هستیم. این جریان تمامی صنایع‌ دستی بخصوص فرش دستباف را تحت تاثیر قرار داده است. البته تحریم‌ها از سوی ایالات متحده موجب تغییر در سیاست‌های منبع‌ یابی و قطع ارتباط فعال با بزرگترین بازار هدف فرش ایرانی شده است، که این امر موجب اختلال در زنجیره تامین و کاهش شدید صادرات فرش دستباف گشته است. با این وجود در صورت نبود تلاطمات سیاسی و تصمیمات اقتصادی هم، شواهد حاکی از آن است که فرش دستباف نیازمند بازنگری و تحول در ماموریت و چشم‌انداز برای پاسخ به مطالبات، پیروی از روند‌‌ها و درک حضور در عصر جدید است.