فرش ماشینی چیست؟
فرش ماشینی گونه‌ای مصنوعی از قالی بوده که بر خلاف فرش دستبافت با انواع ماشین‌آلات صنعتی در کارخانه ها بافته می‌گردد.
از آنجایی که سرعت بالا در تولید آن نقش دارد، ارزان بوده و مواد اولیه آن نیز نسبت به فرش دستبافت قیمت ارزانتری دارد.
از مزایای آن ساده‌تر بودن مراحل تولید، بهتر بودن نقش و باکیفیت‌تر انواع تصاویر هنری روی آن می‌باشد.
مشخصات فنی فرش های ماشینی
- تراکم فرش: هر تخته فرش دارای دو نوع تراکم (عرضی و طولی) است.
- تراکم عرضی فرش: تعداد ریشه (گره رنگ) در یک متر عرض فرش را گویند که با شانه مشخص می‌شود. مثال: قالی ۳۵۰ شانه یعنی در هر متر عرض فرش معادل ۳۵۰ ریشه (گره رنگ) بافته شده است. شانه‌های رایج بازار عبارتند از ۲۲۰-۲۵۰-۲۸۰-۳۲۰-۳۵۰-۳۸۰-۴۰۰-۴۴۰-۵۰۰ شانه.
- تراکم طول فرش: تعداد ریشه (گره رنگ) در یک متر طولی قالی را گویند.
مثال: قالی با تراکم ۵۰۰ یعنی در یک متر طولی فرش معادل ۵۰۰ ربیشه (گره رنگ) بافته شده است، تراکم‌های طولی رایج در بازار عبارتند از: ۳۰۰-۴۰۰-۵۰۰-۶۰۰-۷۰۰-۸۰۰-۹۰۰-۱۰۰۰ رج می‌باشد. (تراکم طولی در روش‌های مختلف بافت فرش ماشینی با همدیگر تفاوت دارد). - تعداد ریشه (گره رنگ) در یک متر مربع فرش: با توجه به شکل زیر نحوه محاسبه به شرح ذیل است چون تعداد گره رنگ در عرض معادل ۵۰۰ گره و در طول هم معادل ۱۰۰۰ گره رنگ است. پس تعداد ریشه (گره رنگ) در یک متر مربع ۵۰۰/۰۰۰=۱۰۰۰*۵۰۰
- مود اولیه مصرفی در فرش: جهت بافت هر فرش باید سه نوع نخ مصرف نمود: نخ پرز، نخ تار و نخ پود.
- نخ پرز یا رنگ : جهت بافت گره‌های رنگ استفاده می‌شود که به دور نخ پود به صورت گره و یا به شکل U قرار می گیرد و چندین نوع می باشد:نخ اکریلیک ۱۰/۵ دولا صددرصد اکریلیک خالص
- مخلوط نخ اکریلیک و پلی‌پروپیلن: که به صورت مخلوطی از الیاف اکریلیک و پلی‌پروپیلن ریسیده می‌شود. صددرصد پلی‌پروپیلن (p.p یا بی.سی.اف (B.C.F))
- نخ تار فرش: این نخ به صورت مخلوط پنبه پلی استر ریسیده می‌شود، کیفیت الیاف مصرفی و نوع ریس آن عامل مهمی در دوام و زیبایی فرش است. این وع نخ‌ها بیشتر در قالی‌های اکریلیک مصرف می‌شود و جهت نخ تار قالی‌های پلی‌پروپیلن و بی.سی.اف از همان جنس نخ پرز (یعنی نخ بی.سی.اف) بعلت ارزانی استفاده می‌شود.
بیشتر بخوانید: انواع الیاف در فرش ماشنی
معیارهای درجه بندی فرش ماشینی
قالی یا فرش های تکمیل شده را می‌توان به روال ذیل درجه بندی نمود:
قالی را می‌توان درجه ۱ (درجه S) شناخت که دارای ویژگیهای زیر باشد:
- – تکرار سیلندر نداشته باشد
- – اندازه نقشه کامل و بدون عیب باشد.
- – زیردست قالی خوب باشد.
- – اختلاف طول فرش در مقایسه با استاندارد تا ۵%± باشد.
- – مقدار آهار مصرفی در متر مربع قالی مطابق استاندارد باشد.
- – اختلاف ارتفاع خاب تا ۱۰%± داشته باشد.
- – ارتفاع در سطح قالی یکسان باشد.
- – تیغ خوردگی نداشته باشد.
- – کسری خاب نداشته باشد.
- – نخ خاب اضافی نداشته باشد.
- – خاب سوختگی نداشته باشد.
- – پارگی نخ خاب سرتاسری نداشته باشد.
- – پارگی و سوراخ نداشته باشد.
- – حداکثر ۵ سانتیمتر رفویی غیرقابل رویت داشته باشد.
- – وصله نداشته باشد.
- – روزدگی آهار نداشته باشد.
- – پارگی تار نداشته باشد.
- – اشتباه طراحی نداشته باشد.
- – خرابی کارت ساده بافی نداشته باشد.
- – قلاب خوردگی در پشت قالی نداشته باشد.
- – ریشه و زیگزاگ بدون عیب باشد.
قالی را می‌توان درجه یک و نیم (درجه SI) شناخت که دارای ویژگیهای ذیل باشد:
– تکرار سیلندر حداکثر دو کارت یا یک سانتیمتر داشته باشد.
– اندازه نقشه کامل باشد.
– زیردست قالی خوب باشد.
– اختلاف طول قالی در مقایسه با استاندارد تا ۵% باشد.
– مقدار آهار مصرفی در متر مربع قالی مطابق استاندارد باشد.
– اختلاف ارتفاع خاب تا ۲۰% داشته باشد.
– ارتفاع خاب سطح قالی تا ۲۰% نایکنواختی نشان می‌دهد.
– تبغ خوردگی نداشته باشد.
– کسری خاب در زمینه ساده حداکثر ۳ میلیمتر و در زمینه طرح‌دار حداکثر ۵ میلیمتر داشته باشد.
– خاب سوختگی نداشته باشد.
– حداکثر تا ۴ ردیف پارگی نخ خاب سرتاسری داشته باشد.
– پارگی و سوراخ نداشته باشد.
– حداکثر ۱۰ سانتیمتر رفو داشته باشد.
– وصله نداشته باشد.
– روزدگی آهار نداشته باشد.
– پارگی نخ تار نداشته باشد.
– حداکثر تا ۳ ردیف اشتباه طراحی داشته باشد.
– حداکثر تا ۳ ردیف کارت در جاهای مختلف خرابی کارت ساده بافت داشته باشد.
– حداکثر سطح پشت قالی قلاب خوردگی داشته باشد.
– ریشه و زیگزاگ بدون عیب باشد.
.jpg)
قالی را می‌توان درجه دو (درجه S2) شناخت که دارای ویژگیهای ذیل باشد:
– حداکثر ۵ سانتیمتر یا ۱۰ کارت تکرار سیلندر داشته باشد.
– جابجایی نقشه خیلی کم داشته باشد.
– زیردست قالی قابل قبول باشد.
– اختلاف طول قالی در مقایسه با استاندارد تا ۱۰% باشد.
– مقدار آهار مصرفی در مترمربع در مقایسه با استاندارد قابل قبول باشد.
– حداقل ارتفاع خاب ۴ میلیمتر باشد (در صورتیکه اختلاف ارتفاع خاب داشته باشد)
– ارتفاع خاب سطح قالی تا ۵۰% نایکنواختی نشان بدهد.
– تیغ خوردگی کمی داشته باشد.
– حداکثر یک سانتیمتر در عرض کسری خاب داشته باشد.
– حداکثر ۱۰ ط سرتاسری نخ خاب اضافی داشته باشد.
– خاب سوختگی کم داشته باشد.
– حداکثر ۱۵ سانتیمتر رفو داشته باشد.
– وصله نداشته باشد.
– روزدگی آهار کم داشته باشد.
– حداکثر به قطر ۵ سانتیمتر پارگی نخ تار داشته باشد.
– حداکثر تا ۶ کارت در جاهای مختلف خرابی کارت ساده بافت داشته باشد.
– حداکثر پشت قالی قلاب خوردگی داشته باشد.
– ریشه و زیگزاگ عیب کمی داشته باشد.
– قالی را می‌توا درجه سه (درجه ۳S) شناخت که دارای ویژگیهای ذیل باشد:
– بیش از ۱۰ کارت یا ۵ سانتیمتر تکرار سیلندر داشته باشد.
– جابجایی نقشه زیاد داشته باشد.
– زیردست قالی قابل قبول باشد.
– اختلاف طول در مقایسه با استاندارد تا ۳۵%± باشد.
– مقدار آهار مصرفی در متر مربع قالی در مقایسه با استاندارد قابل قبول باشد.
– درصورت وجود اختلاف ارتفاع خاب، حداقل ارتفاع خاب ۴ میلیمتر باشد.
– ارتفاع خاب سطح قالی تا ۵۰% نایکنواختی نشان بدهد.
– تیغ خوردگی کم داشته باشد.
– بیش از یک سانتیمتر در عرض کسری خاب داشته باشد.
– بیش از ۱۰ خط سرتاسری نخ خاب اضافی داشته باشد.
– خاب سوختگی زیاد داشته باشد.
– بیش از هفت ردیف پارگی نخ خاب سرتاسری داشته باشد.
– پارگی و سوراخ نداشته باشد.
– بیش از ۱۵ سانتیمتر رفو داشته باشد.
– وصله کم داشته باشد.
– روزدگی آهار داشته باشد.
– بیش از قطر ۵ سانتیمتر پارگی نخ تار داشته باشد.
– بیش از ۶ ردیف اشتباه طراحی داشته باشد.
– بیش از ۶ ردیف در جاهای مختلف خرابی کارت ساده بافت داشته باشد.
– سرتاسر پشت قالی قلاب خوردگی داشته باشد.
– ریشه و زیگزاگ عیب کمی داشته باشد.
– در مورد نخ اضافی بین دو حاشیه اگر حتی با کمبود یک نخ نقشه به هم بخورد قالی درجه یک و نیم یا دو می‌شود.
قالی‌هایی که اختلاف طول آنها از ۲۵%± متجاوز باشد. قالی درجه ۴ شناخته شده (درجه ۴S) و به صورت پادری و پشتی در ابعاد ذیل بریده می‌شوند:
– ۷۰*۹۰ سانتیمتر
– ۵۰*۷۵ سانتیمتر
– پشتی در ابعاد:
– ۷۵*۱۰۰ سانتیمتر
– ۷۰*۷۰ سانتیمتر
قالی‌هایی که در عرض آنها ۵ سانتیمتر نسبت به استاندارد، کمتر باشد، درجه ۵ (درجه ۵S) شناخته شده و جزء ضایعات محسوب می‌گردند.
فرش‌های ماشینی که از کارخانه صادر می‌شوند باید دارای برچسبی حاوی اطلاعات زیر باشند:
– ابعاد: فرش ماشینی به هر شکل و اندازه که فروخته شود باید دارای آحادی باشند که این آحاد در سیستم متریک بیان شده و دارای حدود تلرانس ۵/۱± سانتیمتر باید باشد.
– ساخت: باید در برچسب ذکر شود که کالا از نوع کفپوش ماشینی می‌باشد نوع ماشینی که کفپوش بوسیله آن ساخته شده، باید ذکر شود.
– تعیین الیاف موجود: الیاف موجود در نرخ پرز یا زمینه باید به درصد ذکر شودند. در صورتی که الیاف مورد مصرف از نوع الیاف مصنوعی باشد، باید نام ریشه‌ای و نام تجاری آنها اشاره گردد. اگر بیش از یک نوع لیف در نخ پرز موجود باشد باید نام و درصد مصرفی هرکدام ذکر شود. لازم به تذکر است اعداد قید شده به عنوان درصد باید دارای حدود تلرانس ۳/۰ درصد نسبت به وزن کل الیاف باشند و در محاسبات مربوط به نخ پرز یا زمینه مقدار مواد ناخالص نسبت به وزن کل نباید از ۳درصد تجاوز نماید.
– راهنمایی برای شستشو: در موارد ذیل باید راهنمایی‌های لازم بشود:
– دستورالعمل شستشو
– نوع مواد مناسب برای شستشو
– روش برچسب زنی: سازنده باید ویژگیهای فوق‌الذکر را روی برچسب به هر یک از کفپوش‌ها بچسباند. اطلاعات روی برچسب باید کاملاً خوانا بوده و با حروف مشخص و رنگ ثابت و با یک اندازه و یک رنگ ارائه شود.
ویژگیهای فرش ماشینی پشمی
فرش ماشینی پشمی شامل فرش‌هایی می‌گردد که در ساخت آنها به طور کلی از سه نوع نخ به شرح زیر استفاده می‌گردد:
- نخ تار یا بوم فرش از جس صد در صد پنبه باشد.
- نخ پود از جنس صد در صد کنف یا جوت است .
- نخ پرز از جنس صد در صد پشم خالص نو و ضد بید شده باشد.
علاوه بر سه نوع نخی که ذکر گردید، نخ‌های دیگری نیز در ساخت فرش مانند نخ ریشه و نخ دوخت مصرف می‌شود ولی مصرف عمده را همان نخ‌های تار و پود و پرز دارند.
ویژگیهای بافت: شامل تراکم تاری و پودی می‌شود که باید حتماً متناسب با پرز باشد. در صورتی که تراکم تار و پودی مربوط به ماشین‌های با تراکم شانه ۴۰۰ یا ۵۰۰ تغییر نماید چنین فرش‌هایی باید دارای حداقل ویژگیهای فرش تولید شده با تراکم شانه ۳۵۰ بوده و در این شرایط معادل آن محسوب می‌شود هم چنین در حد استاندارد نیروی (میانگین نیروی) لازم برای بیرون کشیدن پرز از فرش ۵/۳ نیوتن است و ضخامت فرش نیز پس از وارد شدن ۱۰۰۰ ضربه بار مکانیکی نسبت به ضخامت اولیه آن حداقل ۷۰ دصد است.
ابعاد: ابعاد فرش‌ها به شرح زیر پیشنهاد می‌شود ولی حد رواداری ابعاد تعیین شده در عرض فرش ۱± و در طول آن ۵/۱± درصد می‌باشد.
| ۱۲۵*۲۰۰ سانتیمتر | ۴۰۰*۳۰۰ سانتیمتر |
| ۴۰۰*۱۰۰سانتیمتر | ۳۵۰*۲۵۰سانتیمتر |
| ۳۰۰*۱۰۰سانتیمتر | ۳۰۰*۲۰۰سانتیمتر |
| ۴۵۰*۱۵۰سانتیمتر | ۲۲۵*۱۵۰سانتیمتر |
چسب خشک: مقدار چسب خشک در سطح پشت فرش نباید از ۵ درصد وزنی تجاوز کند.
ریشه فرش: جنس ریشه از الیاف صد در صد پنبه است. طول ریشه از لبه حاشیه حداقل ۸ سانتیمتر و نمره آن طبق پیشنهاد تعیین می‌گردد. تراکم ریشه در ۱۰ سانتیمتر حداقل ۵۰ عدد است نخ دوخت و جنس و نمره آن نیز طبق پیشنهاد تعیین می‌شود و تعداد بخیه دوخت در ۱۰ سانتیمتر حداقل ۲۰ می‌باشد.
عیوب: در موقع بازرسی و آزمون‌های چشمی فرش باید عاری از عیوبی به شرح زیر باشد در غیر این صورت فرش به عنوان درجه یک شناخته نخواهد شد.
o رفوی قابل رویت
o تاب خوردگی
o شکستگی نقشه
o پارگی نخ تار
o پارگی نخ پود
o تراش نایکنواخت
o نایکنواختی و سایه روشن بودن موضعی رنگ در سطح فرش
o سوختگی چسب در پشت سطح فرش و تغییر رنگ آن
o پشت ریختگی
o سرکجی کناره فرش
ویژگیهای فرش ماشینی اکریلیکی
نخ‌های مود استفاده در فرش ماشینی اکریلیکی عبارتند از:
– نخ تار یا بوم فرش از جنس صد در صد پنبه می‌باشد.
– نخ پود از جنس صد در صد کنف یا جوت باشد.
– نخ پرز یا خاب از جنس صد در صد اکریلیک است.
– نخ ریشه از جنس صد در صد پنبه است.
– نخ دوخت (زیگزاگ) ریشه فرش از جنس اکریلیک به همراه نخ دوخت نایلنی است.
ثبات رنگ درجه تغییر و درجه لکه‌گذاری مواد رنگی در برابر عوامل مختلف طبیعی، شیمیایی و مکانیکی طبق جدول ویژگیهای فرش ماشینی پشمی می‌باشد.
ویژگیهای مهم بافت فرش ماشینی مطابق استاندارد
– در صورتی که تراکم تاری یا پودی مربوط به ماشین‌های با تراکم شانه ۴۰۰ و ۵۰۰ تغییر نماید چنین فرش‌هایی باید حداقل دارای ویژگیهای فرش تولید شده با تراکم شانه ۳۵۰ پود بوده و این ظرافت معادل آن محسوب می‌شود.
– میانگین نیروی لازم برای خارج کردن پرز از فرش ۵/۸ نیوتون است.
– برگشت پذیری فرش پس از فشار نسبت به ضخامت اولیه آن حداقل ۷۲ دصد است.
– ضخامت فرش پس از وارد شدن ۱۰۰۰ ضربه بار مکانیکی نسبت به ضخامت اولیه آن حداقل ۷۵ دصد است.
– ابعاد فرش‌ها به شرح ذیل باید باشد البته حد تلرانس ۱± درصد در عرض ۵/۱± درصد در طول رعایت می‌شود.
| cm2400*300 | cm2400*100 |
| cm2350*250 | cm2300*100 |
| cm2300*200 | cm2180*100 |
| cm2225*150 | cm2150*145 |
| cm2200*125 |
– نوع بافت فرش ریپس پودی است.
– تعداد بخیه زیگزاگ در ۱۰ سانتیمتر حداقل ۲۰ عدد است. وزن این نخ در یک متر طولی ۶۸/۲ تا ۰۱/۳ گرم است.
– مقایسه فرش صد در صد اکریلیک خالص با فرش مخلوط یا فرش بی.سی.اف(BCF)
– به لحاظ دوام: فرش اکریلیک دارای عمر طولانی‌تر و با دوام‌تر است.
– به لحاظ آبرفتگی: فرش اکریلیک به مقدار بسیار ناچیز دارای آبرفتگی است ولی فرش‌های نامرغوب و کم رج به میزان نسبتاً زیادی کوتاه می‌گردند.
– به لحاظ ثبات نوری، شستشو و سایشی: فرش اکریلیک به مراتب مقاومتر و با ثبات‌تر نسبت به فرش BCF است.
– مقاومت در مقابل حرارت: فرش اکریلیک ازمقاومت بیشتری نسبت به فرش BCF برخوردار است.
– جذب در طبیعت: فرش اکریلیک جذب نمی‌شود ولی BCF به مرور پودر شده و در فضا پراکنده و در طبیعت جذب می‌گردد.
– به لحاظ حفظ ظاهر و زیبایی فرش: فرش اکریلیک به مرور زمان کمتر تغییر شکل می‌دهد و به عکس فرش BCF به مرور زمان بیشتر تغییر شکل می‌دهد.
فهرست منابع و ماخذ
* محمدسعید توسلی و رضا رنجبر، فرش و کفپوش‌های ماشینی، دانشگاه امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۷.
* نصیری، محمدجواد، سیری در هنر قالیبافی ایران، انتشارات مؤلف، تهران، ۱۳۷۴.
* نشریه طرح و مد، “فرش ماشینی خوب، فرش ماشینی بد”، شرکت صنایع سپهر کاشان، سال دوم، شماره پنجم و ششم، شهریور و مهر ۸۱.
