نخ خاب عامل مهم در زیبایی و لطافت فرش

بافت فرش، به هر شکلی که انجام شود، در نهایت مجموعه‌ای از زیبایی و هنر را به نمایش می‌گذارد. علاوه‌بر نقش فرش، نخ‌ها و تار و پود آن هم در جلوه‌گری و خودنمایی آن نقش اساسی دارند. نخ خاب درست همان چیزی است که به ظاهر یک قالی زیبایی می‌بخشد و حس نرمی و لطافت آن را به سرانگشتانتان هدیه می‌کند.

اگر دوست دارید درباره نخ خاب، ویژگی‌ها و جنس خاص آن بدانید، ما را در مجله کهن همراهی کنید:

نخ خاب چیست؟

خاب فرش همان گره‌های U شکلی هستند که در سطح فرش‌ها قرار می‌گیرند. بعضی‌ها خاب فرش را با نام پرز فرش هم می‌شناسند. این گره‌ها با استفاده از انواع نخ‌ها و الیاف‌ها در دو فرش ماشینی و دستباف به وجود می‌آیند.

می‌توان گفت که در صنعت بافت فرش، نام تار و پود بیشتر به گوش‌هایمان آشناست. اما باید بدانیم که نخ‌های خاب در بافت قالی و فرش، نقش بسیار اساسی دارند.

در تعریف این نوع نخ می گویند: “به نخ یا الیافی که در سطح فرش به کار رفته و به راحتی قابل لمس است، نخ خاب گفته می‌شود.”

این نوع نخ را می‌توان به راحتی لمس کرد. زمانی که دستتان را روی فرش می‌کشید و نرمی و لطافت الیاف آن را حس می‌کنید، در واقع پرز فرش را لمس کرده‌اید.

نخ خاب در فرش ماشینی و دستباف

هر فرشی که بافته می‌شود، علاوه‌بر تار و پود، نخی به نام خاب هم دارد که پیش‌تر آن را شناختیم. این نوع نخ در فرش دستباف و ماشینی از دو جنس متفاوت به کار می‌رود.

در فرش دستباف، نخ‌های خاب را از الیاف طبیعی می گیرند. رایج‌ترین الیاف نخ خاب در فرش‌های دستباف پشم، کرک و ابریشم هستند.

اما در فرش‌های ماشینی، برای این نوع نخ، از الیاف مصنوعی همچون پلی‌پروپیلن، پلی استر (ابریشم مصنوعی)، نخ ترک، اکریلیک و همچنین نایلون استفاده می‌شود‌.

از میان این نخ‌ها، الیاف پلی‌پروپیلن، پلی استر و نایلون مصرف بیشتری در جهان دارند. این الیاف به شکل نخ‌های یکسره و یا به اصطلاح فلامنتی در فرایند بافت فرش استفاده می‌شوند. به همین دلیل، نیازی به ریسندگی ندارند و به شکل مستقیم به ماشین بافندگی وصل می‌شوند.

برعکس این نخ‌ها، الیاف اکریلیک و پشم که در نخ‌های خاب استفاده دارند، به شکل الیاف منقطع یا استیپل هستند. بنابراین برای قابل استفاده شدن، باید ابتدا طی فرایندهای ریسندگی، به نخ تبدیل شده و سپس در بافت فرش‌ها به کار روند.

بیشتر بخوانید: انواع نخ فرش ؛ بررسی و مقایسه خواص

ویژگی‌های نخ خاب فرش ماشینی

نخ خاب پلی استر

پلی استر همان ابریشم مصنوعی است. از این نوع نخ به جهت ایجاد نزدیکی در زیبایی و درخشندگی فرش‌ها به فرش‌ دستباف ابریشمی استفاده می‌شود. فرش‌های بافته شده از پلی استر، چند ویژگی مهم دارند که از میان آن‌ها باید به این موارد اشاره کرد: عدم پرزدهی، رنگ‌پذیری خوب و قیمت پایین‌تر نسبت به نخ اکریلیک.

فرش‌هایی با نخ‌های خاب پلی استر، در برابر حرارت مقاومت کمتری دارند و عمر آن‌ها در برخورد با گرما کوتاه است. همچنین به علت نازک بودن و لطافت زیاد، خاصیت برگشت‌پذیری و انعطاف‌پذیری ندارند. همچنین در اثر فشار، شست‌وشوی زیاد و ساییده شدن، آسیب‌پذیر است. بنابراین فراموش نکنید، این نوع الیاف برای مکان‌هایی که رفت‌وآمد در آن زیاد است و یا در نزدیکی شومینه، بخاری و وسایل گرمایشی قرار دارد، اصلا مناسب نیست.

نخ خاب اکریلیک

امروزه در اکثر فرش‌های ماشینی از نخ خاب اکریلیک استفاده می‌شود. نخ اکریلیک به جهت لطافت و از نظر ظاهری، شباهت زیادی به پشم دارد. قیمت این نخ‌ها از پشم طبیعی بسیار کمتر است و در عین حال بوی مواد نفتی نمی‌دهند. از نظر مقاومت، الیاف اکریلیک را می‌توان بسیار مناسب دانست. زیرا در برابر حرارت غیرمستقیم، گرما، نور و گرد و غبار، مقاوم‌تر است.

علاوه‌بر این‌ها، رنگ‌پذیری بهتر و خاصیت انعطاف‌پذیری بیشتری دارند. به دلیل همین انعطاف‌پذیری، برای استفاده در محل‌های پر رفت‌وآمد نیز بسیار کاربرد دارند.

در میان الیاف اکلریکی که در بافت فرش به کار می‌رود، الیاف اکریلیک هیت ست شده بسیار مرغوب‌تر و پرطرفدارتر است. زیرا کیفیت این الیاف در مرحله ریسندگی، به وسیله حرارت یا بخار و طی فرایندهایی، افزایش یافته است. از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های نخ اکریلیک هیت ست شده باید به ضد حساسیت بودن این نخ اشاره کرد. علاوه بر آن، پرزدهی اندک، مقاومت بسیار بالا در برابر حرارت، نور و آلودگی، دوام و ماندگاری بالا و همچنین ثابت بودن رنگ‌ها از ویژگی‌های دیگر اکریلیک هیت ست شده است.

بنابراین به جهت وجود این ویژگی‌ها، استفاده از این الیاف در نخ‌های خاب فرش، طرفداران و مشتریان زیادی دارد.

نخ خاب پلی‌پروپلین

این نوع الیاف به نسبت دیگر الیاف مصنوعی، ارزان‌تر است. عمر فرش‌های بافته شده از پلی‌پروپلین بسیار کم است و مقاومت پایینی در برابر آلودگی‌ها دارد. این الیاف به دلیل آنکه خاصیت برگشت‌پذیری و انعطاف کمی دارند، در اثر فشار و سایش، زودتر از بین می‌روند. بنابراین برای استفاده در مکان‌های پر رفت‌وآمد توصیه نمی‌شوند. اما باید بدانید که الیاف پلی‌پروپلین به دلیل عدم جذب رطوبت، برای استفاده در محیط‌های باز مناسب است.

چرا نخ خاب اهمیت دارد

این نخ، بخش مهمی از خاصیت فیزیکی فرش‌ها را ایجاد می‌کند. در واقع باید گفت عواملی همچون نرم بودن، راحتی، جنبه‌های بصری و هنری و بازگشت‌پذیری فرش‌ها، وابسته به نوع نخ خابیست که در آن به کار رفته است. این نوع از نخ‌ها، در حدود ۷۰ تا ۸۵ درصد از وزن هر فرش را تشکیل می‌دهد. بنابراین تغییراتی که در کیفیت، قیمت و هزینه تولید نخ‌های خاب اتفاق می‌افتد، روی قیمت نهایی و تمام شده فرش‌ها نیز اثر می‌گذارد.

ارتفاع نخ خاب

به ارتفاع هر گره یا ریشه در فرش، ارتفاع نخ‌ خاب یا پرز می‌گویند.

در فرش‌های ماشینی، ارتفاع این نخ براساس شانه و تراکم فرش معین می‌شود. بنابراین هر چه میزان تراکم و شانه فرش بیشتر باشد، ارتفاع نخ‌های خاب هم کمتر می‌شود. ارتفاع پرزها، در فرش‌های ۷۰۰ شانه در حدود ۱۱ میلی‌متر، در فرش‌های ۱۰۰۰ شانه در حدود ۹ میلی‌متر و در فرش‌های ۱۲۰۰ شانه در حدود ۸ میلی‌متر است. در واقع می‌توان گفت که هر چه فرش شما ریزبافت‌تر باشد، ارتفاع خاب آن نیز کمتر است.

موضوع مهم درباره ارتفاع خاب فرش‌های ماشینی این است که ارتفاع پرزها در همه جای فرش، به یک اندازه و به صورت یکدست است.

سخن آخر

همانطور که خواندیم، خاب فرش و نخ‌های آن، در بافت فرش و قالی اهمیت زیادی دارد. در واقع آنچه که ما از نظر زیبایی در فرش می‌بینیم و یا لطافتی که با دستمان لمس می‌کنیم، همگی وابسته به نخ‌های خاب هستند. امروزه از انواع جنس‌ها با مقاومت‌ مختلف در الیاف خاب فرش‌ها _چه دستباف باشند و چه ماشینی_ استفاده می‌شود. باید توجه کنید که براساس نیاز خود و کاربردی که از فرشتان می‌خواهید، این الیاف را انتخاب کرده و خریداری کنید.

شما برای ما بنویسید

نویسنده: نسترن زینل‌لی