نگاهی بر رفتار بازار مراکز فروش فرش ماشینی – بخش اول

قسمت دوم این مقاله را از اینجا بخوانید …

علیرضا قادری
اردیبهشت ۱۳۹۶

از آن  روز که در یکی از معروف‌ترین قطب‌های قالیبافی ایران، کاشان، الیاف مصنوعی با کمک ماشین‌های مخمل بافی ژاکارد و در کارخانجات مخمل و ابریشم کاشان اولین نمونه‌های فرش ماشینی را تولید و روانه بازار کرد نزدیک به چهل سال می‌گذرد.

چیزی نگذشت تا شرکت صنایع کاشان در سال ۱۳۵۳ با تولید محصولات ماشینی خود تحت عنوان فرش راوند بااستفاده از رنگ‌ها و طرح‌های متعارف و آشنای فرش دستباف و بکار بردن الیاف پشمی فاصله‌ی ظاهری فرش دستباف و ماشینی را دست‌کم دربرخورد اول، به حداقل رسانده و در کنار امتیاز قیمت ارزان این محصول توانست بخش بزرگ و تعطیل مانده‌ی نیاز بازار خانه‌د‌اری را به کفپوش پاسخ بگوید.

فرش‌ ماشینی به‌رغم همه کاستی‌هایش در طول این چهل و چند سال توانست به زندگی طبقه متوسط و حتی ضعیف که قدرت خرید فرش‌ دستباف را نداشتند ظاهری زیباتر و رنگین‌تر بدهد، رشد تکنیکی و تکنولوژیکی این صنعت و نیز استفاده از طراحان فرش دستباف قابلیت‌های ظاهری فرش ماشینی را توسعه بخشید، علاوه بر قیمت ارزان و جلوه ظاهری، عوامل دیگری نظیر وزن سبک و شستشوی سریع و ساده که هر دو در جهت علاقه و عادات بانوان ایرانی به تغییر دایم چینش منزل و نظافت و پاکی زندگی قرار داشت، اقبال خانواده‌ها را به استفاده از این زیرانداز روز به روز بیشتر کرد.

علی‌رغم شرایط نامساعد اقتصادی که موجب وارد آمدن صدمات جدی به اغلب صنایع کشور شده است، آمارها از در امان بودن نسبی و رشد قابل ملاحظه‌ی واحدهای تولیدی و محصولات متنوع فرش ماشینی طی این چهار دهه خبر می‌دهد. ظرفیت تولید این محصول از ۵ میلیون مترمربع درسال ۱۳۵۷ با رشدی سه برابری در طول یک دهه به ۱۴ میلیون مترمربع در سال ۱۳۶۸ رسید. آمار ارایه شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد که ظرفیت تولید این محصول در پایان دولت دهم به عدد قابل ملاحظه‌ی ۱۱۶ میلیون متر مربع رسیده و شرکت‌های تولید فرش ماشینی در طول دوره چهارساله دولت یازدهم و در انتهای سال ۱۳۹۵ این ظرفیت را به ۱۳۰ میلیون متر مربع رسانده‌اند. در حال حاضر متجاوز از ۷۰۰ واحد در کشور به تولید این محصول اشتغال دارند.
افزایش ظرفیت تولید فرش ماشینی بیش از اینکه مبتنی بر مدل مطالعه شده‌ای از ایجاد واحدهای صنعتی برای توسعه اقتصادی کشور باشد، بر اساس حساب زیان و فایده اشخاص و کشش منجر به‌نتیجه‌گیری رفتار کششی بازار در بخش خصوصی صورت پذیرفته است. امری که خود دلیل محکمی بر شرایط سخت امروز سرمایه‌گذاران و کارخانجات متعدد زیانده در این صنعت است.

تلاش در جهت دست‌یابی به سهمی از بازارهای جهانی فرش ماشینی، شرکت‌های تولیدی را به عرصه ارتقاء کیفیت و تنوع در طرح و رنگ کشاند و موجب شد تا برخی از آنها بتوانند در کنار برندهای جهانی سکویی هرچند کوچک را از آن خود کنند و در وضعیت بد بازار داخلی بتوانند از محدود درآمد ارزی خود که بخشی از آن بواسطه پایین بودن قیمت در مقایسه با محصولات مشابه سایر کشورها و اکتفا به سود حداقلی بود به حیات خود ادامه دهند. خبر بد اینکه چنین روشی نمی‌تواند به عنوان یک روش انتخاب شده فروش متضمن ادامه تولید باشد و بزودی دامپینگ و کاهش مصنوعی قیمت خود به عنوان مشکلی بزرگ بر مدیریت واحد تولیدی آوار خواهد شد.

فصل خوشباشی و کسب درآمدهای ارزی چندان طولانی نبود و مشکلات کهنه اینبار در ردایی نو ظاهر شد. سرعت تحولات و تنوع کیفیت و ظاهر محصولات در بازارهای بین‌المللی نیازمند استعداد و قدرت رقابتی است که ریشه در طراحی و برنامه ریزی دقیق مدیریت واحدهای تولیدی و آشنایی با تحولات بازارهای جهانی دارد و درعین حال به قدرت انتقال این یافته‌ها و بازخور به سیستم تولید شرط لازم دیگری است که کارخانجات موجود بهره چندانی از آن نبرده و چابکی لازم برای پذیرش تحولات و انطباق خود با بازار را ندارند. لذا این دوران که میتوانست موجب رونق و توسعه این بخش گردد، با حداقل بهره‌مندی، آرام آرام در سایه ضعف، بی‌تدبیری و عدم حمایت‌های کارساز به سردی گراییده و برای اغلب شرکت‌هایی که شانس خود را در بازارهای خارجی می‌آزمودند به پایان رسید. افزایش هزینه‌های تولید، مقررات و ضوابط دست و پاگیر و مهم‌تر از همه ناپایدار، و نبود بازار قوی برای جذب تولید در داخل و خارج ،کار صنعت را به شرایط حرکت بر لبه تیغ رساند.