پرونده صادرات خدمات فنی و مهندسی در ۸ سال

«غضنفری» توان صادرات خدمات فنی و مهندسی را حداقل ۱۰میلیارد دلار اعلام کرد

کاهش ۵۰درصدی صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال ۱۳۹۱ تا سال ۲۰۲۰میلادی خدمات ۵۰درصد تجارت دنیا را تشکیل می‌دهد

مینا یوسفی- مسوولان تجارت خارجی کشور بر ظرفیت‌های صادراتی خدمات فنی و مهندسی به عنوان صادرات با ارزش افزوده بالا تاکید می‌کنند، با این حال وجود برخی مشکلات و نبود حمایت‌ها موجب شده که صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال ۱۳۹۱ نسبت به سال ماقبل آن، کاهش ۵۰درصدی را تجربه کند.

چند روز پیش وزیر صنعت، معدن و تجارت حداقل میزان صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال جاری را ۱۰ میلیارد دلار پیش‌بینی کرد و گفت: توانمندی ایران در توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی به مراتب بالاتر از این میزان است. با این حال برخی مسوولان و فعالان تجاری تحقق این رقم را در گرو حمایت دولت از شرکت‌های فنی و مهندسی می‌دانند.
مهدی غضنفری در اظهارات خود با اشاره به نقش مناطق آزاد در استقلال ارزی و رونق تولید گفته بود: این مناطق می‌توانند در ارائه خدمات گوناگون از جمله توسعه صادرات خدمات فعال شوند.

از نظر وزیر صنعت، معدن و تجارت، مناطق آزاد ضمن جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توانمندی ایجاد برخی واحدهای تولیدی با شرایط مناسب را ایجاد کرده و محلی برای تامین مواد اولیه حوزه تولید است. غضنفری همچنین گفته بود که مناطق آزاد می‌توانند به محل پردازش صادرات تبدیل شده و تسهیلاتی را برای تولید صادرات‌گرا فراهم کنند. با شرایطی که در این مناطق ایجاد می‌شود از یک سو زمینه کمک به کاهش ارزبری ایجاد و از دیگر سو امکان ارزآوری فراهم می‌شود.

نبود حمایت های مالی

اظهارات وزیر صنعت، معدن و تجارت در مورد هدف صادرات امسال برای خدمات فنی و مهندسی در حالی است که کیومرث فتح‌الله کرمانشاهی، معاون کل سازمان توسعه تجارت در این مورد به کاهش رقم صادرات این بخش در سال گذشته اشاره می‌کند و معتقد است: این کاهش به خاطر نبود حمایت‌های مالی و بانکی از شرکت‌های خدمات فنی و مهندسی و وجود مشکلات زیاد پیش پای تولیدکنندگان است.

به گفته کرمانشاهی، در سال ۱۳۹۰ میزان صادرات خدمات فنی و مهندسی ۲/۴میلیارد دلار بود که این رقم در سال گذشته به ۳/۲میلیارد دلار یعنی حدود ۵۰درصد کمتر رسید.

شروط افزایش صادرات

وی توان ۱۰میلیارد دلاری صادرات خدمات فنی و مهندسی را تایید کرد، اما در عین حال گفت: در صورت صدور ضمانت‌نامه‌های مورد نیاز شرکت‌ها، از جمله ضمانت شرکت در مناقصه، ضمانت حسن انجام کار و ضمانت پیش‌پرداخت برای شرکت‌ها، امکان انجام پروژه‌های فنی و مهندسی و در نتیجه افزایش صادرات فراهم می‌شود.

به اعتقاد معاون کل سازمان توسعه تجارت، در صورت تامین مالی طرح‌های فنی و مهندسی و ارائه تسهیلات به فعالان، سهم صادرات خدمات فنی و مهندسی در تجارت خارجی ایران به حد مطلوب می‌رسد.

رونق تولید و خدمات

به گفته مسوولان، توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی علاوه بر رونق تولید و خدمات، از تاثیرگذارترین عوامل توسعه کیفی صادرات و استفاده از فناوری بالا به شمار می‌رود.

ایجاد و حمایت از انجمن‌های علمی، فنی و مهندسی با هدف توسعه فناوری از شیوه‌های دستیابی به این موضوع است که می‌تواند علاوه بر توسعه خدمات در اقتصاد داخلی، بر روند اقتصاد دانش بنیان نیز در سطوح مدیریتی و فنی بیفزاید.

در این شرایط ایران به خاطر برخورداری از موقعیت استراتژیک ویژه در منطقه، می‌تواند از مزیت همجواری و مشترکات فرهنگی با کشورهایی که توان تکنولوژی کمتری نسبت به ایران دارند، استفاده کرده و با ارائه برنامه‌ریزی جامع برای حضور هدفمند، ایجاد بازار مناسب را در اولویت قرار دهد.

شروع کار از ۱۹سال پیش

صادرات خدمات فنی و مهندسی در ایران از سال ۱۳۷۳ آغاز شد و تاکنون از سوی دولت برای تسهیل زمینه‌های توسعه آن اقدامات زیادی انجام شده است. بر اساس آمار سازمان توسعه تجارت در ۸ سال گذشته میزان صادرات خدمات فنی و مهندسی از یک سو با آهنگ کندی افزایش یافته و از سوی دیگر سهم چندانی از صادرات را به خود اختصاص نداده است. سال گذشته ارزش کل صادرات ۴۱میلیارد دلار بود که از این میزان تنها ۳/۲میلیارد دلار به صادرات خدمات فنی و مهندسی اختصاص داشت.

در سال پیش از آن نیز از مجموع ۴۴میلیارد دلار ارزش کل صادرات کشور، ارزش صادرات خدمات فنی و مهندسی ۲/۴میلیارد دلار اعلام شده بود. از سوی دیگر، بررسی روند صادرات خدمات فنی و مهندسی نشان می‌دهد در سال های گذشته صادرات این بخش هر چند اندک، ولی روندی افزایشی داشته است، اما به دلیل آنچه فعالان حوزه تجارت می‌گویند در سال ۱۳۹۱ صادرات خدمات فنی و مهندسی نسبت به سال ۱۳۹۰ کاهش نزدیک به ۵۰ درصدی داشته است.

بررسی روند صادرات خدمات فنی و مهندسی در ۸سال گذشته نشان می‌دهد که در سال ۱۳۸۴ ارزش صادرات این بخش ۵/۱میلیارد دلار بود که این رقم در هر سال قدری افزایش یافت و در سال ۱۳۹۰ به ۲/۴میلیارد دلار رسید، اما دوباره در سال ۱۳۹۱ با کاهش مواجه شد.

محورهای خدمات فنی و مهندسی

ارائه خدمات طراحی، مدیریت، تدارک، اجرا یا طرح و ساخت از سوی شرکت‌ها و موسسه‌های ایرانی به متقاضیان خارج از کشور در حیطه صادرات خدمات فنی و مهندسی است.

از آنجا که صادرات خدمات فنی و مهندسی در کشور موضوعی جدید است و تعریف کلاسیک و منسجمی از سوی یک نهاد رسمی که متولی امور صادرات خدمات فنی و مهندسی باشد نیز ارائه نشده است، بنابراین مفهوم صادرات خدمات فنی و مهندسی از دیدگاه گروه‌هایی که در امور صادرات این خدمات فعالیت دارند، متفاوت است.

بر اساس ماده یک آیین‌نامه اجرایی حمایت‌های دولت از صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی، صادرات خدمات فنی و مهندسی عبارت است از صادرات مجموعه فعالیت‌های هدف‌دار مهندسی، تدارکات، اجرا، ساخت، تعمیر کالا و تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی، نصب، راه‌اندازی، نظارت و آموزش‌ های مربوط، انتقال دانش فنی، فعالیت‌های نرم‌افزاری (مدیریت، طراحی، مشاوره، خدمات انفورماتیک)، مطالعات توسعه و نظایر آنها به طوری که صدور کالای صرف محسوب نشود.

صادرات خدمات فنی و مهندسی در جهان

طبق گزارش سال ۱۳۸۸ مرکز پژوهش‌های مجلس، ارزش صادرات خدمات در جهان از ۳۶۳میلیارد دلار در سال ۱۹۸۰ به ۲/۴۱۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۵ میلادی رسید. برخی از تحلیلگران معتقدند که تا سال ۲۰۲۰میلادی، خدمات ۵۰درصد تجارت دنیا را تشکیل خواهند داد.

در طبقه‌بندی سازمان تجارت جهانی، خدمات به بخش‌های دوازده‌گانه آموزشی، مالی، اجتماعی، حمل و نقل، ارتباطات، توزیع، زیست‌محیطی، گردشگری و تفریحی، فرهنگی و ورزشی، خدمات فنی و مهندسی، تجاری و سایر خدمات تقسیم شده است.

به طور کلی، تجارت خدمات در بسیاری از کشورها رشد قابل توجهی داشته است و بر اساس آمار سازمان تجارت جهانی در سال ۲۰۰۴ میلادی، ارزش صدور خدمات در جهان در سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۴ میلادی به طور متوسط ۲۶درصد افزایش داشته است. در بین انواع خدمات صادر شده، صادرات خدمات فنی، مهندسی و یافته‌های حاصل از فعالیت‌های تحقیق و توسعه در مجموع با ۳۷درصد از کل صادرات خدمات، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند.

کشورهای صنعتی به ویژه آلمان، ژاپن و آمریکا اغلب در صدر کشورهای صادرکننده خدمات فنی و مهندسی جهان قرار دارند. در بین کشورهای خاورمیانه نیز ترکیه رشد قابل توجهی در زمینه صادرات خدمات فنی و مهندسی داشته است. با توجه به پیچیدگی‌های کمتر این زیربخش از صادرات، کشورهای در حال توسعه به سرعت در حال افزایش سهم خود در صدور خدمات فنی و مهندسی هستند؛ اما بررسی وضعیت کشورهای در حال توسعه نشان می‌دهد که این کشورها در مسیر دستیابی به بازارهای صادرات خدمات فنی و مهندسی با مشکلاتی مواجهند.