بررسی و مقایسه خواص مکانیکی، حرارتی و صوتی پشم گوسفند دورگه قزل آرخامرینو با والدین آنها

نویسنده: زهرا محمدی قرمزگلی – دانشگاه بناب
استاد راهنمای پروژه: دکتر میثم معزی
استاد مشاور پروژه: دکتر جواد یکرنگ

مقدمه:

پشم گوسفند و اهمیت آن در اقتصاد دامپروری قابل توجه است. گاهی این محصول از حالت فرآورده های فرعی دام خارج شده و در زمره محصولات اصلی دام قرارمی گیرد. نیاز مبرم به این ماده اولیه در کشورهای صاحب صنعت نساجی مثل کشور عزیزمان باعث توجه فزآینده به این محصول استراتژیک صنعت دامپروری شده است.

اعتبار این فرآورده از نظر تقویت بنیه مالی کشور و ازدیاد ثروت ملی هم پایه صنایع مهمی دیگری نظیر استخراج نفت و یا معادنی مانند طلا و پلاتین به شمار می آید. افزایش جمعیت کشور و نیاز روز افزون به صدور کالاهای غیر نفتی لزوم توجه هدف دار و همه جانبه به پیشرفت این صنایع را فراهم می سازد.

گرچه هدف اصلی از پرورش گوسفند در ایران تأمین گوشت مورد نیاز مردم می باشد ولی این مسئله به هیچ وجه از اهمیت آن در اقتصاد کشور نمی کاهد زیرا در کنار تولید گوشت دامدار دارای محصول دیگری است که در قبال آن زحمت کمتری متحمل شده است. شهرت جهانی، عمر طولانی و زیبائی قالی های ایرانی نیز گذشته از ظرافت بافت، خوبی و تنوع طرح و نقشه و مهارت در رنگ آمیزی، به خاطر پشم با کیفیت گوسفندان بومی است.

علاوه بر قالی بافی پشم گوسفندان بومی در بافت منسوجات پشمی نیز کارایی دارد. البته باید خاطر نشان کرد که در ایران گوسفندان دو منظوره بوده و صرفا برای تولید پشم پرورش داده نمی شوند. به عبارت ساده¬تر نژاد بخصوصی برای تولید پشم در ایران وجود ندارد.

نژادهای دو منظوره پشمی– گوشتی ایران شامل بلوچی، سنجابی، ماکویی، فراهانی، کرمانی، کلکوهی و نایینی می باشند، که توجه به آن¬ها می تواند در شکوفایی و رشد اقتصاد کشور نقش به سزایی داشته باشد. البته نباید از نظر دور داشت که پشم سایر نژادهای گوسفند بومی از جمله لری، بختیاری، سنگ سری، افشاری، مهربان نیز حائز اهمیت هستند.کالاهای پشمی وارداتی اغلب به صورت پشم شسته شده و یا ناشور برای تهیه نخ قالی و یا به شکل تاپس پشمی برای تولید البسه پشمی می باشند.

درواقع عمدتاً پشم ضخیم برای تهیه نخ قالی از کشور زلاندنو و پشم های ظریف برای تولید نخ های فاستونی و پارچه بافی از کشور استرالیا وارد می شود. از چگونگی پیدایش اولین نژاد گوسفند، اطلاعات کمی در دست است ولی باید گفت که در مراحل اولیه تمدن، گوسفند قسمت عمده ای از ثروت و مبادلات تجارتی بادیه نشینان آن دوران را تشکیل می داده است.

از بین این نژاد ها، پشم گوسفند مرینوس برجسته ترین آن هاست که به پشم مرینو معروف است . در این اواخر سه نوع عمده پشم از بین انواع بی شمار آن مشخص شده است:

۱- پشم ظریف مرینو اسپانیا
۲- پشم متوسط از نژاد های انگلیسی
۳- پشم بلند از نژاد های کاتسولد و شیواتز
۴- پشم بلند قالی

در فاصله قرون شانزدهم تا هیجدهم، گوسفند مرینو در کنترل کامل و انحصار دولت اسپانیا بود، ولی بعد از قرن هیجدهم این نژاد به کشور های دیگر نیز صادر شد. در حال حاضر این نژاد با شرایط اقلیمی سایر کشور ها آموخته شده است و در آن جا نیز تربیت می شود. مانند نژاد های دورگه مرینو، با سایر گوسفندانی که پشم های ضخیم تری دارند. پشم این گوسفند دورگه مشخصات و خواص مشترک هر دو نژاد را دارا است که این خصوصیات معرف کیفیت پشم نظیر ظرافت، طول، رنگ و جلا و تجعد آن است.

کیفیت الیاف پشم تاثیر قابل توجهی بر روی مصرف و کاربرد نهایی این الیاف در حوزه تولید منسوجات و کالاهای نساجی دارد. یکی از روش های ارتقای خصوصیات الیاف پشم ایجاد ژنوتیپ هایی مناسب و سازگار با شرایط جغرافیایی کشور است. یکی از مزایای گوسفندان نژاد ایرانی مانند (قزل) منطقه آذربایجان توانایی تحمل شرایط تغذیه ای ضعیف و شرایط آب و هوایی سخت است که به ترکیب ژنتیکی این گونه از گوسفندان بر می گردد. این ترکیب ژنتیک خود را با شرایط محیطی تطبیق داده است.

نتایج بررسی و تحقیقات نشان داده است که مزیت اصلی بهبود ژنتیکی گوسفندان، افزایش میزان تولید الیاف با کیفیت بهتر و مرغوب تر است. می توان بیان کرد یکی از روش های بهبود الیاف ضخیم ایرانی و ارتقای ظرافت و مشخصه های فیزیکی و مکانیکی و این الیاف وارد کردن نژادهایی با پشم ظریف و دورگ گیری و تلاقی آن ها با گوسفندان نژاد بومی است. اما باید توجه داشت که عملکرد این تلاقی باید در شرایط جغرافیایی کشور نیز سنجیده شود.

واردات عمده گوسفندان پشمی در ایران در سه دوره اصلی با وارد کردن نژادهای مرینو، رامبویه و سافولک صورت گرفته و چندین آمیخته تولید شدند. نژاد آرخارمرینو، نژاد دو منظوره گوشتی- پشمی است که در ایستگاه تحقیقاتی کورمنیتسکی قزاقستان از تلاقی قوچ آرخار و میش مرینو و در طی چندین نسل انتخابی، به وجود آمده است. با توجه به این که الیاف آرخارمرینو جزو الیاف وارداتی محسوب شده و در صنایع نساجی کشور مورد استفاده قرار می گیرد، تلاش هایی در زمینه دورگ گیری این نژاد با نژادهای مختلف گوسفندان ایرانی انجام شده است. رافت و شجاع روند دورگ گیری  گوسفندان آرخارمرینو و قزل در استان آذربایجان شرقی را شرح داده اند.

نتایج این مطالعه نشان می دهد که الیاف آرخارمرینو در نسل اول گوسفندان آمیخته از کیفیت بالاتری نسبت به الیاف بومی برخوردار بوده اند صنعتی سازی و شهرنشینی سریع جهانی به دلیل توسعه اقتصادی و صنعتی، چالش های زیست محیطی مانند آلودگی صوتی و آلودگی حرارتی را ایجاد کرده است. آلودگی صوتی یک خطر جدی برای سلامتی انسان است که به نوبه خود منجر به اجرای قوانین سخت در کنترل صدا و ارتعاشات شده است، آلودگی صوتی و نویز را می توان با به کار بردن عایق های صوتی کاهش داد.

مواد جاذب صوت میتوانند برای کاهش صدا بسیار موثر باشند و این مواد می توانند در ساختمان ها، وسایل نقلیه و هواپیما مورد استفاده قرار بگیرند، موفقیت و توانایی مواد جاذب صدا زمانی بیشتر است که جاذب بالای صدا باشد. مواد متخلخل نمونه هایی از عایق های صوتی هستند که به طور گسترده برای جذب صوت مورد استفاده قرار می گیرند، از لحاظ ساختاری این مواد متخلخل به امواج صوتی اجازه ورود به کانال ها، حفره ها و یا شکاف ها را می دهد. عبور امواج صوتی از این حفره ها باعث ارتعاش مولکول های هوا موجود در حفره ها و در نتیجه از دست دادن انرژی موج صوتی به عنوان گرما می شود.

مواد طبیعی در حال تبدیل شدن به یک جایگزین مناسب به جای مواد مصنوعی برای جذب صوت و صدا می باشند، بخصوص در سال های اخیر، الیاف طبیعی به عنوان مواد اولیه مناسب برای پنل های جاذب صدا با قیمت کم، در نظر گرفته شده است همچنین این الیاف دارای خاصیت عایق حرارتی خوبی بوده و هیچ تاثیر مخربی روی سلامت انسان ندارند و در مقدار زیادی به عنوان ضایعات از بخش دیگر فرآیندهای تولید به دست می آیند پشم یک لیف طبیعی زیست تخریپ پذیر است که از خواص آکوستیک مناسبی برخوردار است.

ضرورت و هدف:

دورگ گیری بین گوسفندان پشمی ایرانی و نژادهای پشمی خارجی می تواند یکی از راه های دستیابی به یک ترکیب ژنتیکی با تولید پشم بیشتر و مرغوب تر باشد. این پژوهش به منظور مقایسه خصوصیات پشم تولیدی آمیخته-های حاصل از تلاقی گوسفندان بومی قزل با نژاد آرخامرینو به عنوان پایه پدری، با خصوصیات پشم والدین آنها انجام گرفت.

هدف اصلی این مطالعه که با راهنمایی استاد گرانقدر دکتر میثم معزی و استاد مشاور دکتر جواد یکرنگ انجام شد، بررسی خواص ساختاری، مکانیکی، حرارتی، صوتی و جذب رنگ پشم های گوسفندان دورگه قزل* آرخامرینو در دو نسل با والدین آن ها می باشد. نتایج این مطالعه که بر روی خواص آکوستیک پارچه های پشمی بافته شده از الیاف پشمی انجام شده است نشان می-دهد کیفیت الیاف پشم گوسفندان آمیخته روی میزان جذب صدا تاثیر می گذارد.

مواد و روش پژوهش:

در گام نخست نمونه¬هایی از پشم گوسفند از ناحیه میانی بدن گوسفندان قزل، آرخامرینو، دورگه قزل* آرخامرینو در نسل اول (ArGh1)و دورگه قزل* آرخامرینو در نسل دوم (ArGh2)نمونه¬گیری و سشتشو شدند. سپس برای بررسی خصوصیات مرفولوژیکی و ساختار شیمیایی آن ها قبل از هر گونه عملیات بیشتر، از تمام نمونه ها آنالیز های میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) ، طیف سنجی مادون قرمز (FTIR) ، طیف سنجی پراش انرژی اشعه ایکس (EDX) ، پراش اشعه ایکس (XRD) و آزمون های رنگ سنجی و استحکام الیاف انجام گرفت.

در ادامه از تمام نمونه ها نخ هایی با نمره تقریبا یکسان تهیه شده و به عنوان پود برای تهیه پارچه استفاده گردید. در تهیه پارچه ها تراکم تار و پود و همچنین جنس تار (پشمی صد در صد) یکسان انتخاب گردید تا تنها عامل متغییر نژاد پشم در نخ های پود باشد. از پارچه های تولید شده آزمون های گذردهی صوت، گذردهی حرارت و گذردهی هوا انجام گرفت. همچنین تمام نمونه ها در شرایط کاملا یکسان و در یک حمام رنگرزی شدند و دوباره از نمونه ها رنگ سنجی انجام گردید.

نتیجه گیری کلی:

نتایج آنالیزهای مرفولوژیکی و مکانیکی نشان دادند که نمونه الیاف پشم دورگیری شده در دو نسل دارای خواص بهتری برای استفاده درپوشاک و سایر منسوجات اعم از کفپوش ها و فرش های دست بافت را دارا هستند و دیگر نیازی به واردات پشم نداریم .