چگونه پنبه طلای سفید زده شد

گزارش از سیر قهقرایی کشت پنبه در کشور

نویسنده: زهره افشار

پنبه از جمله محصولاتی است که تولید آن در ایران از قدمتی دیرینه برخوردار است.

جایگاه این محصول در بین تولیدات بخش کشاورزی از یک سو و نقش تعیین کننده آن در درآمدهای ارزی از سوی دیگر به گونه ای بوده است که در گذشته از آن به عنوان «طلای سفید» یادشده چرا که تا چند سال قبل، پنبه یکی از مهمترین کالاهای صادراتی غیرنفتی به شمار می رفته است.

این محصول، مهم ترین گیاه صنعتی دو منظوره جهان است که در ۷۹ کشور جهان موجب اشتغال بیش از میلیون ها نفر در صنایع الیاف و روغن شده و در میان دانه های روغنی جهان بعد از سویا مقام دوم را به خود اختصاص داده است.
نگاه اجمالی به فرآورده های پنبه نمایانگر ظرفیت ذاتی این محصول صنعتی در ایجاد فرصت های شغلی در بخش کشاورزی و صنعت و در نهایت موید نقش آن در توسعه اقتصادی است.

اما طی دو دهه گذشته تولید این محصول به دلایل مختلف با کاهش قابل توجهی روبه رو بوده به گونه ای که تولید پنبه از ۲۵۰ هزار تن در سال ۱۳۵۴ به حدود ۶۰ هزار تن در سال ۹۱ کاهش داشته است. آمار نشان می دهد تا سال ۱۳۸۰ کارخانجات بزرگترین خریدار پنبه کشور از کشاورزان آن هم با قیمت پایین بوده که دلیل عمده آن بالابودن قیمت جهانی پنبه است. اما در سال های بعد از ۸۰ به دلیل افت قیمت جهانی پنبه، صنعت نساجی اقدام به واردات بی رویه پنبه با قیمت پایین کرد که این کار خسارات جبران ناپذیری را به تولیدکنندگان پنبه وارد کرد که البته صنایع نساجی برای این کار توجیهات خود را دارد. از سوی دیگر بالابودن هزینه تولید محصول پنبه در مراحل داشت و برداشت یکی دیگر از عوامل کاهش در سطح زیر کشت پنبه است. حدود ۴۰ درصد هزینه تولید به مراحله وجین، برداشت و پس از آن اختصاص دارد.

کشاورزان توان خرید کمباین ۲/۱ میلیارد تومانی برداشت پنبه را ندارند

برای شنیدن قصه تلخ طلای سفید ایران به سراغ معاون اداره کل پنبه و دانه های روغنی وزارت جهاد کشاورزی رفتیم.
حسن حسین پور در گفت وگو با به تشریح بخشی از معضلات پیش روی پنبه پرداخت. او گفت: تولید پنبه درکشور ما دارای معضلات دیرینه ای است که شاید مهم ترین دلیل قرار گرفتن تولید آن در مسیر سراشیبی مقرون به صرفه نبودن تولید آن باشد.
حسینی آماری را ارائه می کند که نشان می دهد تولید پنبه کشور در سال گذشته ۶۰ هزار تن بوده است. در سال ۹۱ سطح زیر کشت پنبه معادل ۱۰۰ هزار هکتار بوده که از ۱۸۰ هزار تن وش پنبه به دست آمده است. اما بالابودن قیمت تمام شده پنبه در سال ۹۲ موجب شده پیش بینی افزایش ۲۰ درصد سطح زیر کشت پنبه محقق شود.

به گفته معاون اداره کل پنبه و دانه های روغنی وزارت جهادکشاورزی در سال جاری نیز تنها ۱۱۰ هزار هکتار از اراضی کشور زیر کشت پنبه رفته که انتظار می رود ۲۱۰ هزار تن وش پنبه و در نهایت ۷۰ هزار تن پنبه محلوج به دست آید. او عمده ترین دلیل بالابودن قیمت تمام شده پنبه را هزینه برداشت آن می داند که سهم ۳۰ درصدی در قیمت تمام شده دارد ضمن این که به دلیل سخت بودن کار، بسیاری از کارگران تمایل به این کار ندارند و گفته می شود در سال های گذشته بیشتر کارگران افغان به این کار اقدام می کرده اند. او قیمت هر دستگاه کمباین کششی (به تراکتور وصل می شود) پنبه را ۴۵۰ میلیون تومان و غیرکششی آن را یک میلیارد تا ۲/۱ میلیارد تومان عنوان کرد که طبعاً از توان کشاورزان خرده پای پنبه کار خارج است.

کاهش ۱۶۸هزار هکتاری سطح زیرکشت در قلب پنبه کشور

او آماری را ارائه کرد که نشان می دهد سطح زیر کشت پنبه در گلستان که سال ها قطب تولید پنبه بوده از ۱۸۰ هزار هکتار در سال ۵۲ به ۱۲ هزار هکتار در سال جاری رسیده است. علت را جویا شدیم، او گفت: به دلیل عدم صرفه اقتصادی کشت پنبه کشاورزان ترجیح می دهند در کشت دوم محصولات دیگری بکارند. او البته این را هم افزود که وزارت جهادکشاورزی برای رفع این معضل طرح جامع توسعه کشت پنبه را تهیه و به دبیرخانه هیات دولت تقدیم کرده که در صورت تصویب نهایی اجرایی خواهد شد.

او قیمت تضمینی خرید پنبه را هزار و ۳۰۰ تومان برای هر کیلو اعلام کرد و گفت: با توجه به پایین بودن این قیمت وزارت جهاد کشاورزی خواستار افزایش آن به هزار و ۷۰۰ تومان است. این در حالی است که به گفته کارشناسان برای برون رفت از وضعیت کنونی، قیمت خرید تضمینی پنبه باید به ۳ برابر میزان کنونی افزایش یابد. بررسی ها نشان می دهد در اکثر کشورهای دنیا دو نوع یارانه به پنبه پرداخت می شود. هر هکتار کشت پنبه برای ۳ نفر اشتغالزایی مستقیم می کند. به گفته وی در حال حاضر از ۱۲۰ واحد پنبه پاک کنی کشور، ۴۰ واحد تعطیل شده و ۸۰ واحد با ظرفیت ۱۵ تا ۲۰ درصد کار می کنند.