روند جهانی تولید و مصرف چیپس، الیاف و نخ فیلامنت پلی استر در مقایسه با ایران- قسمت سوم

صادرات و واردات چيپس، الياف و نخ پلي استر
متاسفانه در خصوص ظرفيت هاي مندرج در پروانه هاي بهره برداري صادره ابهامات زيادي وجود دارد كه استناد صرف به اين آمار و ارقام را مشكل مي سازد. به همين دليل در كنار آن بايستي به ساير منابع آماري نظير سايت گمرك نيز مراجعه نمود.
آمار ورودي و خروجي گمركات يكي از آمارهايي است كه جهت ارزيابي وضعيت كلي زنجيره پلي استر در ايران مي تواند مفيد واقع شود، هرچند كه در اين بخش نيز معضلاتي از قبيل قاچاق، كم اظهاري، اظهار كالا با كدهاي تعرفه متفرقه و … نيز وجود دارد كه مانع از حصول يك نتيجه قطعي مي شود، اما بررسي كلي آمار و ارقام واردات و صادرات در طي چند سال مي تواند روند كلي وضعيت را مشخص سازد.
بدين منظور تعدادي از كد تعرفه هاي مربوط به چيپس پلي اتيلن ترفتالات (نوع نساجي، نوع بطري و ساير انواع)، انواع الياف پلي استر استيپل در حالتهاي مختلف، نخ پلي استر به صورت فيلامنت و ريسيده شده در حالتهاي مختلف انتخاب شدند و آمار واردات و صادارت آنها در طي 5 سال گذشته از بخش آمار پايگاه اينترنتي گمرك جمهوري اسلامي ايران استخراج و در جداول مرتبط درج گرديدند. [11]
در اين جداول به ترتيب اطلاعات واردات ذيل درج شده است: ميزان وزني واردات كالاهاي منتخب پلي استري (جدول 4)، ميزان ارزش واردات كالاهاي منتخب پلي استري (جدول 5)، كشور مبدا واردات كالاهاي منتخب پلي استري (جدول 6) و گمركهاي واردات كالاهاي منتخب پلي استري (جدول 7).
به همين ترتيب اطلاعات صادرات نيز به صورت ذيل درج شده است: ميزان وزني صادرات كالاهاي منتخب پلي استري (جدول 8)، ميزان ارزش صادرات كالاهاي منتخب پلي استري (جدول 9)، كشورهاي مقصد صادرات كالاهاي منتخب پلي استري (جدول 10) و گمركهاي صادرات (شهر) كالاهاي منتخب پلي استري (جدول 11)
همانگونه كه در جدول 4 مشخص است در طي 5 سال گذشته ميزان واردات كالاهاي منتخب پلي استري بطور متوسط عددي در محدوده 100 الي 200 هزار تن در سال بوده است كه در اين بين در سالهاي اخير بيشترين سهم مربوط به واردات چيپس پلي استر نساجي و همچنين نخ پلي استر يك لا FDY بوده است كه در مجموع اين 2 كالا بيش از 50% سهم واردات كل كالاهاي پلي استر مندرج در جدول را شامل شده اند.
براي واردات كالاهاي مذكور هر ساله مبلغي بيش از 200 ميليون دلار صرف مي شود كه با ميانگين گيري كل واردات 5 سال گذشته به صورت ارزشي و وزني متوجه مي شويم كه بطور متوسط براي واردات هر كيلو كالاي پلي استري مندرج در اين جدول رقمي معادل 1.385 دلار ارز از كشور خارج شده است.
بر طبق اطلاعات مندرج در جدول 6 و 7 مشخصاً بزرگترين شريك تجاري ايران در اين حوزه كشور چين بوده و اكثر ميزان واردات ايران يا به صورت مستقيم از اين كشور و يا به صورت غيرمستقيم از امارات بوده است.
بررسي آمار و ارقام مندرج در جداول 8 و 9 حاكي از آن است كه ميزان صادرات گروه كالايي منتخب پلي استر در كليه سالها كمتر از ميزان واردات بوده و حتي در بعضي مواقع نظير سال 1395 اين ميزان در حد 40% از كل واردات نيز كمتر گشته است كه حاكي از سنگيني كفه واردات كالاهاي منتخب پلي استري نسبت به صادرات آنها دارد. با ميانگين گيري كل صادرات 5 سال گذشته به صورت ارزشي و وزني متوجه مي شويم كه بطور متوسط براي صادرات هر كيلو كالاي پلي استري مندرج در اين جدول رقمي معادل 1.326 دلار ارز به كشور وارد شده است كه اين رقم هماهنگي مناسبي با ارزش دلاري كالاهاي وارداتي مشابه دارد.
يكي از نكات بسيار جالب توجه در اين جدول حجم بالاي صادرات چيپس پلي استر نساجي مي باشد. هرچند كه در طي چند سال گذشته ميزان سرمايه گذاري در صنعت ذوب ريسي افزايش يافته و تقاضا براي اين ماده اوليه نيز متناسب با آن رشد داشته است، اما ميزان صادرات چيپس پلي استر نساجي نيز روند رو به رشدي داشته به گونه اي كه در طي 5 سال گذشته سهم چيپس پلي استر از كل صادرات كالاهاي منتخب نساجي از 23 % به 58 % نيز افزايش يافته است كه روند مطلوبي نبوده و بايستي با سياست گذاري صحيح حتي الامكان از خام فروشي مواد اوليه جلوگيري و ضمن تامين نياز واحدهاي داخلي به ايجاد ارزش افزوده بيشتر كمك نمود.
نمودار سهم كشورهاي واردكننده چيپس پلي استر ايران كه در شكل 10 نيز نشان داده شده اسيت به نوع ديگري تائيد كننده اين مطلب مي باشد. همانگونه كه در اين شكل نيز مشخص است 80 % صادرات چيپس پلي استر نساجي ايران به هندوستان و 8 % آن به تايلند بوده است كه خود اين كشورها از بزرگترين صادركنندگان نخ پلي استر دنيا مي باشند. كاملاً مشخص است با اعمال استراتژي بهتر مي توان اين ميزان چيپس را در داخل ايران به نخ و يا حتي منسوج تبديل نمود و محصول آنرا با ارزش افزوده بالاتر به كشورهاي ديگر صادر كرد.
در خصوص موضوع صادرات چيپس پلي استر بطري موضوع كاملاً متفاوت بوده و همانگونه كه در نمودار شكل 11 نيز نشان داده شده است كشور عراق با سهم 52 % و پس از آن كشور تركمنستان با 18 % بزرگترين خريداران اين محصول مي باشند.
از نكات ديگر قابل توجه در اين حوزه سهم تقريباً 30 درصدي (متوسط دوره 5 ساله) صادرات الياف پلي استر به صورت استيپل و يا دسته تاو مي باشد. در مورد اين بخش نيز بايستي توجه داشت كه اين ميزان صادرات نيز عمدتاً مربوط به الياف بازيافتي بوده كه در تهيه و توليد آنها از ضايعات بطري استفاده شده است.
مشخصاً با لحاظ نمودن اين دو نمونه كالاي صادراتي، مشخص مي گردد كه سهم صادرات ساير كالاهاي پلي استري در محدوده 10 % بوده و بازار صنعت نساجي كشور با توجه به آمار توليد داخلي و واردات (قانوني و مشخص در گمرك) وابستگي بسياري به اين ماده اوليه دارد.
نمودارهاي مندرج در شكل 12 الي 14 نيز حاكي از آن است هرچند ميزان صادرات نخ پلي استر ايران در كليه حالتهاي آن اعم از POY – FDY – DTY بسيار كم و ناچيز مي باشد اما همين مقدار كم نيز عمدتاً به كشور همسايه تركيه ارسال شده است.
لازم به ذكر است كه در سال جاري به دليل نوسانات نرخ ارز و جذابيت صادرات كالاهاي پايين دستي پتروشيمي (مخصوصاً پلي استر) پيش بيني مي شود كه در 6 ماهه ابتداي سال جاري آمار صادرات رشد بسيار يافته باشد، اما با توجه به اينكه آمار تفكيكي گمرك جهت بازه زماني مذكور در سال آينده منتشر مي شود لذا در حال حاضر نمي توان به صورت كمي در خصوص آن اظهار نظر نمود.
جمع بندي
همانگونه كه مشخص است هم اكنون در دنيا پلي استر مهمترين ماده اوليه صنعت نساجي مي باشد و سرعت رشد مصرف آن چندين برابر متوسط سرعت رشد اين صنعت مي باشد و هر روز بر فاصله ميان مصرف اين الياف و رتبه دوم الياف مورد استفاده در صنعت نساجي كه همان پنبه مي باشد افزوده مي شود.
با توجه به كم آبي و خشكسالي هاي اخير در ايران مطمئناً كشاورزان با مشكلات زيادي رو به رو بوده و افزايش ميزان سطح كشت پنبه در طي سالهاي آتي دور از ذهن مي باشد، به همين دليل مشخصاً صنعت نساجي ايران نيز همانند بسياري از كشورهاي جهان در آينده وابستگي بسيار زيادي به پلي استر خواهد داشت.
بررسي مقايسه اي آمار توليد پلي استر توسط پتروشيمي شهيد تندگويان به عنوان تنها توليدكننده چيپس پلي استر در انواع مختلف نساجي، بطري و … و همچنين آمار واردات و صادرات پلي استر در حالتهاي مختلف به خوبي حاكي از آن است كه در حال حاضر صنعت نساجي كشور روزانه بيش از 500 تن پلي استر به صورت چيپس، الياف و نخ كه همگي جز مواد اوليه اين صنعت محسوب مي شوند كمبود دارد كه اين مواد به صورت وارداتي تامين مي شود. به عبارت ديگر با كمي آينده نگري مي توان سرمايه گذاري در يك واحد توليد پلي استر با حداقل ظرفيت در حد 600 تن در روز را با شرايط فعلي از منظر بازار كاملاً اقتصادي مفروض نمود، كه اين واحد مي تواند محصول خود را به صورتهاي مختلفي نظير چيپس، الياف و يا نخ در اختيار واحدهاي پايين دستي صنعت نساجي كشور قرار دهد.
تهيه و تنظيم: دكتر شاهين كاظمي – دكتري مهندسي شيمي نساجي و علوم الياف – عضو هيئت مديره انجمن صنايع نساجي ايران