فرش قایق: استفاده از فرش و مبلمان به عنوان اسباب‌بازی

چگونه فضایی برای بازی آزاد و خلاقیت کودکان ایجاد کنیم؟

پاسخ سمیه صالحی به این پرسش منجر به طراحی و تولید فرشی شد که در مسابقات بین المللی طراحی در میلان ایتالیا در سال 2025 مورد توجه داوران قرار گیرد. طراحی سمیه صالحی پژوهش محور و برگرفته از دیدگاه شخصی اوست که خلاصه ای از مطالعات او در مورد فرش کودکان بدین ترتیب ارائه می شود:

در دهه‌های اخیر، فضای زندگی کودکان به شدت ساختارمند و تحت کنترل بزرگسالان بوده است. با این حال، مطالعات روانشناسی کودک نشان می‌دهد کودکانی که فرصت بیشتری برای بازی آزاد و غیرساختاریافته در محیط‌های غنی‌شده دارند، از خلاقیت، انعطاف‌پذیری و مهارت‌های اجتماعی بیشتری برخوردارند. طراحی فرش و مبلمان، به عنوان بخشی از محیط فیزیکی کودک، می‌تواند این فرصت‌ها را تقویت یا محدود کند.

تحقیقات دکتر پیتر گری، روانشناس تکاملی و نویسنده کتاب *یادگیری آزاد*، نشان می‌دهد که بازی آزاد نقشی اساسی در رشد شناختی، خلاقیت و خودتنظیمی کودکان دارد. این مقاله بررسی می‌کند که چگونه می‌توان اصول نظری گری را در طراحی فرش و مبلمان کودکان به کار برد تا فضاهایی انعطاف‌پذیر، ایمن و تحریک‌کننده برای بازی خودراهبر ایجاد کرد.

بخش ۱: اصول کلیدی نظریه دکتر گری و ارتباط آن با طراحی فضای کودکان

۱. بازی آزاد به عنوان پایه یادگیری
– کودکان از طریق بازی خودانگیخته، مهارت‌های حل مسئله و تفکر واگرا را پرورش می‌دهند.
– طراحی باید تخیل کودکان را تقویت کند.

۲. اهمیت ریسک‌های ایمن

– به گفته گری، کودکانی که اجازه تجربه زمین خوردن‌های جزئی یا حفظ تعادل روی سطوح ناهموار را دارند، درک بهتری از محدودیت‌های فیزیکی خود پیدا می‌کنند.
– مثال: فرش‌هایی با بافت‌های متنوع برای تحریک حس لامسه و تمرین تعادل.

۳. فضاهای اجتماعی برای بازی مشارکتی

– مبلمان دایره‌ای یا صندلی‌های گروهی، تعامل بین همسالان را تشویق می‌کند.

بخش ۲: کاربرد نظریه گری در طراحی فرش کودکان

ویژگی‌های یک فرش مبتنی بر بازی آزاد:

طرح‌های انتزاعی و باز: به جای تصاویر ثابت (مثل شخصیت‌های کارتونی)، از طرح‌هایی استفاده شود که کودکان را به خلق داستان‌های متنوع ترغیب کند.
تحریک حسی: ترکیب مواد با بافت‌های مختلف (نرم/زبر/برجسته) برای کاوش لمسی.
بافت‌های الهام‌گرفته از طبیعت: سطوحی شبیه علف، سنگ‌ریزه یا جنگل که بازی تخیلی و حسی را ممکن می‌سازند.

اصول طراحی مبلمان و فرش بر اساس روانشناسی بازی آزاد

۱. تحریک کنجکاوی و کاوش (برخاسته از نظریه بازی پرریسک کنترل‌شده):

فرش‌های بافت‌دار: سطوح متنوع (نرم، زبر، برجسته) برای یادگیری لمسی.
طرح‌های الهام‌گرفته از طبیعت: فرش‌هایی شبیه چمن یا جنگل؛ مبلمان درختی.

۲. ترویج بازی مشارکتی و اجتماعی:

مبلمان گروه‌محور: نیمکت‌های دایره‌ای یا صندلی‌های روبرو برای تشویق بازی گروهی.
محیط‌های تخیلی: فرش‌هایی با تم جنگل یا مزرعه برای ساختن دنیاهای مشارکتی.
فضاهای چندسطحی: سکوها یا پله‌های کوتاه برای اجرای خودجوش.

۳. ایمنی بدون کنترل بیش از حد:

مواد طبیعی و بادوام: چوب سبک، پارچه‌های ضدلک، فوم‌های نرم.
ناهمواری کنترل‌شده: سطوح کمی نامنظم فرش برای آموزش تعادل.

هنگام طراحی فرش یا مبلمان کودکان بر اساس نظریه‌های پیاژه، مونته‌سوری یا پیتر گری، همیشه بپرسید:

آیا این طراحی به کودکان قدرت کشف و ساختن دنیاهای تخیلی خودشان را می‌دهد؟

سمیه صالحی معتقد است که فرش ایرانی برگرفته از تخیل زنان ایرانی بر پایه داستان های اساطیری و بومی ایران است که همچون قصه ای از زبان هر بافنده به شکلی متفاوت بیان می شود و این تخیل ریشه در کودکی دارد و برای بازتعریف فرش در دنیای معاصر نیاز است به تعامل نسل جدید و کودکان با فرش ایرانی بپردازیم و روزن تخیل و کنجکاوی در قالب بازی م یتواند بهترین گزینه برای طراحی فرشی خلاقانه باشد تا کودک را به دنیایی بی پایان از رویاپردازی در جهان فرش دعوت کند.

در این اثر سمیه صالحی با تاکید بر محیط زیست و اقیانوس ها همچنان به طبیعت ادای احترام می کند و کودکان را به بازی و ارتباط با طبیعت دعوت می کند. ماهی، نیلوفر آبی، لاک پشت و قورباغه اگرچه به شکل نقوش سنتی فرش دیده نمیشوند ولی مقدمه ای هستند برای آشنایی کودک با این نقوش کهن در فرش ایرانی.
آثار سمیه صالحی در لینک زیر قابل مشاهده است:

سمیه صالحی

از طرفی، این اثر درواقع به صورت یک مجموعه، شامل مبل و فرش برای کودک است که از ابتدا برمبنای طراحی فرش ایده پردازی و طراحی شده است و این نقطه عطفی در بازیابی جایگاه فرش در دکوراسیون است که برخلاف آنچه رواح دارد و فرش را با مبلمان ست می کنند این بار سمیه صالحی مبلمان را از دل فرش و بر اساس طرح فرش شکل داده است و این نکته در این اثر بسیار ارزشمند و حائز توجه ویژه است.

همچنین معمولا در طراحی فرش کودک از شخصیت های انیمیشنی بیگانه با فرهنگ و هنر ایرانی مانند سیندرلا و مرد عنکبوتی و … استفاده می شود ولی در این اثر تلاش شده تا تحول و جریانی نو بر مبنای درونمایه فرش های کهن ایرانی در طراحی فرش کودک شکل بگیرد.

سمیه صالحی؛ طراح فرش جریان ساز ایرانی که پیش تر در همین مسابقات بین المللی با طرح اقیانوس در سال 2024 درخشیده بود، الهام بخش برند بسیار معروف جان کد در کالکشن جدید خود شده بود و امسال هم با این طرح و ایده خلاقانه پیش می رود، بنابراین باید منتظر جریانی بود که به زودی با الهام از فرش قایق شکل خواهد گرفت.

نویسنده:سمیه صالحی