تاروپود مشکلات فرش
مطابق آخرین آمارهای اعلام‌شده، ارزش صادرات فرش ایران در پنج‌ماهه اول امسال ۸۶میلیون‌دلار بوده که در مقایسه با درآمد ۱۴۰میلیون‌دلاری مدت مشابه سال گذشته، ۵۴میلیون‌دلار (۴۰درصد) کاهش یافته است.
مقامات، تحریم‌ها و مشکلات سیاسی با کشورهای عربی همسایه را دلیل این نزول اعلام کرده‌اند.
آنچنان که از آمارهای تخمینی و تقریبی نهادهای فعال در حوزه فرش دستباف ایران برمی‌آید، سالانه نزدیک به پنج‌میلیون‌مترمربع فرش دستباف در کشور تولید می‌شود که بیش از دوسوم آن روانه بازارهای صادراتی شده و یک‌سوم به‌مصرف داخلی می‌رسد.
بر این پایه در کنار لزوم توجه به بازارهای خارجی و حفظ جایگاه این کالا در میان صادرات غیرنفتی کشور، نمی‌توان از بازار داخلی غافل ماند و حفظ و توسعه فروش داخلی فرش دستباف نیز به پایدارماندن روند تولید و رونق‌بخشیدن به اشتغال و سرمایه‌گذاری داخلی کمک می‌رساند.
همین آمارها اما به‌علل مختلف از کم‌رمقی در بازار داخلی فرش دستباف سخن گفته و از سردی گرایش ایرانیان به خرید این کالا خبر می‌دهند؛ عللی که برخی با ذکر عبارات آشنایی همچون «تورم»، «گرانی»، «کاهش توان خرید» و «کوچک شدن سبد خانوار» برای همگان مشهود و آشکارند و برخی کمتر شناخته‌شده و ناآشنا هستند. وقتی سخن از بالابودن قیمت تمام‌شده فرش دستباف به‌میان می‌آید و اینکه شهروندان ناگزیر به‌کنارگذاشتن این کالا از سبد خرید خود هستند، طبیعی است که دولت و فعالان بخش خصوصی و تعاونی در فرآیند تولید فرش دستباف باید به سراغ راه‌هایی برای کاستن از قیمت تمام‌شده این محصول از یک‌سو و ارایه انواع تسهیلات برای خرید فرش ایرانی از سوی دیگر بروند که هر یک نسخه‌های مجزایی برای اجرا دارند اما چالش فقط این نیست.
یکی از علل کمتر شناخته‌شده، ورود و ظهور انواع کفپوشهای جایگزین برای فرش دستباف است. کفپوشهای صنعتی وارداتی که در کنار فرش‌های ماشینی داخلی، با بهایی کمتر و رنگ و لعابی تازه‌تر جایی ویژه برای خود در بازار داخلی زیراندازها دست‌وپا کرده‌اند.
یکی دیگر از این علل، تغییر در ذایقه و سلیقه زندگی ایرانیان به‌ویژه نسل جوان است. پیش‌ترها مادری دستبافته خود را به دخترش می‌داد یا فرزندی فرش جهیزیه مادر را به یادگار محفوظ می‌داشت و قالی، نمادی از ماندگاری و عمر دراز و حتی یکی از اقلام قابل ذکر در وصیتنامه‌ها بود. پیش‌ترها اینگونه نبود که هر روز رنگی و سبکی به عرصه مد وارد شود و هر از گاهی حال و هوای عمومی مبلمان و پرده و کفپوش را دگرگون کند. اما امروز کمتر پیش می‌آید که فرشی برای یک عمر استفاده خریداری شود. به‌گونه‌ای می‌خرند که در کوتاه‌مدت دگرگونش کنند.
علتی دیگر را می‌توان ناهمخوانی و ناهماهنگی میان طرح‌ها و نقوش متداول در بافته‌های امروزی با سایر اجزای دکوراسیون منازل دانست. مبلمان، کاغذ دیواری، پرده و دیگر اجزای چیدمان بصری در منازل در سیطره نگاره‌هایی مدرن هستند که کمتر می‌توان میان آنها با نقشمایه‌های اصیل فرش‌های ایرانی پیوند برقرار کرد و از این‌رو خریدار داخلی با همدست‌کردن سایر اجزا، فرش ایرانی را به کناری وامی‌نهد.
دگرگونی‌های متاثر از معماری امروزی نیز از دیگر علل کمتر شناخته‌شده برای کم‌رونقی بازار داخلی فرش دستباف است. مواردی همچون کوچک‌شدن اتاق‌ها که تنها به قالیچه‌ها و فرش‌های کوچک امکان حضور می‌دهند یا استفاده از سرامیک و پارکت به جای سیمان و گچ و موزاییک‌های پیشین که ناگزیر صاحب خانه را وامی‌داشتند تا کنج تا کنج اتاق را مفروش کند، از عللی هستند که در تبدیل‌شدن فرش دستباف از کالایی کاربردی به کالایی تزیینی نقش داشته‌اند.
بر فهرست چنین عللی می‌توان افزود و از سوی دیگر راهکارهایی را نیز می‌توان فهرست کرد. یک سوی ماجرا به دولتمردان و تصمیم‌سازان برمی‌گردد تا عرصه اقتصاد را چنان تدبیر کنند که بافندگان فرش زیلونشین نباشند و سوی دیگر آن متوجه طراحان، رنگرزان و تولیدکنندگان فرش دستباف است تا نیاز و اقتضائات امروز مصرف‌کنندگان را بازشناسند و پاسخش دهند.
اقدامات پیشگیرانه برای ممانعت از ورود بی‌برنامه و انبوه زیراندازهای صنعتی به کشور، آگاهی‌بخشیدن به شهروندان درباره مزایا و محاسن فرش دستباف ایران همچون نقش سرمایه‌ای و پس‌انداز بودن آن در کنار دوام و ماندگاری قابل‌توجه، شناساندن تنوع موجود در دستبافته‌های ایرانی که می‌تواند پاسخگوی سلیقه و نیازهای گوناگون مصرف‌کنندگانش باشد، تولید فرش در اندازه‌های کوچک که برای سبک زندگی امروزی مناسب باشد، روی‌آوردن به طرح‌ها و رنگ‌بندی‌های تازه در کنار حفظ اصالت‌ها برای پاسخ گفتن به سلیقه نسل جوان و مواردی از این دست می‌تواند راهکارهایی در برابر چالش‌های پیش‌گفته به شمار آید.
حمید کارگر . مشاور شرکت سهامی فرش ایران
