گزارشی از وضعیت صنعت نساجی استان آذربایجان شرقی

صنعت نساجی و پوشاک در رده صنایعی قرار دارد که مزایای بسیار آن از جمله قدرت اشتغالزایی بالا، ارزآوری، تولید ثروت ملی، نیاز به سرمایه گذاری کمتر نسبت به سایر صنایع، ارزش افزوده بالا و… موجب شده تا بسیاری از کشورها صنعتی شدن خود را از صنایعی مانند نساجی و پوشاک آغاز کنند، با این حال کم توجهی به صنعت نساجی و پوشاک در ایران موجب شد تا این صنعت در سالهای اخیر نه تنها رشد را تجربه نکند، بلکه با رکود نیز مواجه شود. به گفته فعالان این صنعت در سالهای اخیر نساجی به دلایل مختلفی دچار نوسانات در بازار و تولید شد و برخی از شرکتها و کارخانه های بزرگ نیز رکود و ورشکستگی را تجربه کردند. بهره گیری از ماشین آلات فرسوده، کمبود نیروی انسانی متخصص، واردات بی رویه، کمبود نقدینگی و قاچاق کالا و… از عمده معضلات این بخش محسوب میشود. مشکلاتی که با کم توجهی دولت  به این صنعت و عدم تزریق سرمایه مورد نیاز در این سالها شدت گرفت و در صورت بی توجهی به این مسائل و در نظر نگرفتن آنها به زودی شاهد افول بیش از پیش این صنعت خواهیم بود. از سوی دیگر صنعت نساجی و پوشاک در دنیا در گروه صنایع پرسود قرار دارد و توجه ویژه به این بخش موجب شده تا گردش مالی آن به حدود هزار و ۴۰۰ میلیارد دلار در سال برسد؛ رقمی که سهم اندکی از آن به ایران اختصاص دارد.

بر اساس آمار اعلام شده از سوی انجمن صنایع نساجی ایران در حال حاضر گردش مالی این بخش ۹ تا ۱۰ میلیارد دلار بر مبنای ارزش افزوده است که در صورت رفع موانع و مشکلات این صنعت امکان رشد این رقم وجود دارد.

نخستین کارخانه نساجی در آذربایجان شرقی در زمینه نساجی پشمی با حمایت دولت و همکاری بخش خصوصی در سال ۱۳۰۴ تاسیس گردید. متعاقب آن شهرهای آذربایجان، یزد، کرمان و کاشان نیز دارای کارخانجات مختلف صنعتی نساجی شدند. قبل از جنگ جهانی دوم حدود ۴ کارخانه نساجی در رشته های مختلف پنبه، پشم، ابریشم وکنف در کشور مشغول به فعالیت بودند که تولید آنها به حدود ۶۰ میلیون متر در سال میرسید. از مجموعه کارخانجات این دوره چهار واحد با سرمایه دولت تاسیس شده بود.

انگیزه اصلی این کار، صنعتی کردن کشور و گسترش صنایع نساجی و ترغیب و تشویق سرمایه داران بخش خصوصی به فعالیت برای ایجاد واحدهای ریسندگی و بافندگی در این دوره بود. رشد صنایع نساجی در سال های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ به اوج خودش رسید. هم اکنون صنعت نساجی در مقام یکی از معیارها و شاخصهای توسعه کشورهای مختلف است به گونه ای که در میان ۱۰ کشور عمده صادرکننده محصولات نساجی در جهان ۷ کشور از ممالک پیشرفته هستند که از این جهت بعضاً به عنوان دومین صنعت مادر تلقی میشود. در این میان کشور ایران نیز با توجه به سابقه تاریخی خود، به طور قطع توانایی حضور در بازارهای جهانی را دارد و هم پای کشورهای پیشرفته و مطرح در این صنعت توانسته است در شاخه های گوناگون صنعت عظیم نساجی و صنایع وابسته موجبات ارتقاء و گسترش را فراهم آورده و با اتکاء به مهارتهای تکنولوژیک نیازهای اساسی این صنعت را مرتفع سازد.

نساجی تبریز از دیرباز به عنوان یکی از صنایع مهم این منطقه زبانزد بازرگانان و تجار بوده و قرار گرفتن تبریز در مسیر جاده ابریشم نیز بر این صنعت رونق بخشیده بود. رواج این صنعت در تبریز به تاسیس کارخانجات برق لامع با تولیدات انواع حوله و نختاب فیروزان در دهه ۲۰ و اطلس پود با تولیدات اولیه زیر پیراهن و جوراب در دهه ۳۰ انجامید.

در دهه ۵۰ صنایع نساجی همسو با سایر صنایع بزرگ در تبریز به رشد و شکوفایی خود رسیده و کارخانجات متعددی در این صنف در تبریز آغاز به کار کردند. در دهه ۶۰ و با وجود جنگ تحمیلی و تحریم های اقتصادی، واحدهای نساجی تبریز با قدرت تمام در حال فعالیت بوده و حتی برخی از واحدها به صورت شبانه روزی و در سه شیفت، سنگر تولید را حفظ کردند. دهه ۷۰ آخرین سالهای رونق و پویایی نساجی تبریز بود.

ضرورت توجه صنایع نساجی به سلایق بازارهای جهانی و ایجاد برند

رئیس اداره توسعه صنعتی سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی نیز با اشاره به این که هم اکنون حدود ۹۱۴ واحد نساجی دارای پروانه بهره برداری است، گفت: از این تعداد ۶۵۰ واحد آن در تبریز فعالیت میکند.

مریم امیری افزود: هرچند از زمان تاسیس اولین کارخانه ریسندگی و بافندگی به شکل مدرن در تبریز بیش از یکصد سال میگذرد و از آن زمان به بعد بر رونق و توسعه آن افزوده شد اما امروزه میبینیم که این واحدها بتدریج به تعطیلی کشیده میشود. با این حال آذربایجان و بخصوص تبریز، همچنان قطب صنعت بافندگی است و در زمینه تولید حوله، کش، قیطان و نوار حرفهای زیادی برای گفتن دارد. هر چند صنعت نساجی و پوشاک در کشور در کشور دارای مزایای بیشماری است اما برای بهبود و پیشرفت این صنعت و همگام شدن آن با استانداردهای جهانی باید برخی از موارد را مدنظر قرار داد. توجه صنایع نساجی به سلایق بازارهای جهانی، ایجاد برند و حمایت از برندهای موجود، افزایش کیفیت تولیدات، استفاده از تکنولوژی و ماشین آلات بروز و جذب سرمایه گذاران خارجی این رشته از جمله اقداماتی است که میتوان برای بهبود صنعت نساجی انجام داد. توسعه یک صنعت منوط به ورود تکنولوژی مدرن و به روز کردن تجهیزات و ماشین آلات است و چون در صنعت نساجی به غیر از صنایع گونیبافی پلی پروپیلن و چند واحد دیگر اکثر ماشین آلات فرسوده است و قابلیت رقابت از لحاظ تکنولوژی، مصرف کارگر و مصرف انرژی با نمونه های مشابه خارجی را ندارد، از این رو در صورت گشایش اعتبار بسیاری از مشکلات مربوط به نوسازی ماشین آلات حل خواهد شد.

ضرورت به کار انداختن چرخهای تولید ابریشم در آذربایجان شرقی

نماینده مردم شهرستان مرند و جلفا در مجلس شورای اسلامی گفت: به کار انداختن چرخهای تولید ابریشم در استان، ضمن افزایش نقدینگی در بازارهای داخلی، قدرت صادراتی ایران در حوزه صادرات غیرنفتی را نیز افزایش میدهد. محمد حسن نژاد اظهار کرد: ایجاد صنایع ریسندگی در سطح شهرستان جلفا با حمایت سازمان منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس خواهد توانست علاوه بر ایجاد بستر لازم برای ارتقاء ارزش افزوده محصول تولیدی، توسعه این صنعت را در میان مدت از موقعیت بهتری برخوردار کند.

هرچند نوغانداری به عنوان فعالیت جانبی در بخش کشاورزی تلقی میشود، اما با توسعه تکنولوژی و صنعتی کردن این فعالیت، امکان بهره برداری بیشتر از آن به صورت شغلی دائمی وجود داشته و درشرایط نسبتاً مطلوب اقلیمی، به دلیل سرعت رشد درخت توت و امکان پرورش کرم ابریشم ۲ تا ۳ بار در مناطق معتدله و ۴ تا ۵ بار درمناطق نیمه گرمسیری و گرمسیری در سال، میتواند به عنوان شغلی درخور توجه، تامین درآمد خانوارهای روستایی را پوشش دهد بنابراین گسترش صحیح آن متناسب با شرایط اقلیمی مناطق مختلف خواهد توانست به عنوان برنامه ای مناسب برای رفع مشکلات اقتصادی و اجتماعی به ویژه تامین نیازهای ارزی کشور، نقش ارزنده ای ایفا کند.

مشکلات واحدهای نساجی تبریز/ گره کور چینی ها

مهمترین علت رکود صنعت نساجی تبریز ورود کالاهای قاچاق به کشور است و نرخ ثابت ارز در چند سال گذشته یکی دیگر از مشکلات تولیدکنندگان واحد نساجی است، افزایش هزینه های تولید همانند نیروی کار و حامل های انرژی، نوسان ارز به نفع تولیدکنندگان خارجی و به ویژه واردکننده محصولات نساجی چه به صورت قانونی و چه به صورت غیرقانونی از دیگر مسایلی است که تولیدکننده این محصول را دچار دغدغه کرده است.

سود دو رقمی تسهیلات بانکی از دیگر مشکلات موجود تولیدکنندگان و فعالان صنایع نساجی است و انتظار میرود مسؤولان مربوط در زمینه حمایت از تولیدکنندگان داخلی سود تسهیلات بانکی را تک رقمی کنند. متأسفانه افزایش قیمتهای حامل های انرژی که از کیفیت جهانی نیز برخوردار نیست، مشکلات جدیدی را فراروی صاحبان صنایع ایجاد کرده و حتی شاهد قطع برق و گاز برخی از واحدها شده است. دارابی، مدیرعامل یکی از کارخانه های نساجی استان نیز در این رابطه معتقد است: یکی از مهم ترین مشکلات این صنعت نیاز آن به مبالغ زیاد نقدینگی برای سرمایه در گردش و خرید مواد اولیه، قطعات یدکی، پرداخت حقوق و مزایا و سایر هزینه های جانبی است که با افزایش نرخ ارز که باعث شد نیاز به نقدینگی حداقل سه تا چهار برابر افزایش یابد و با در نظر گرفتن میزان نقدینگی ثابت برای هر واحد تولیدی لطمات جبران ناپذیری به آنها وارد شد به طوری که مدیران این واحد ها یا واحدهای خود را تعطیل کردند یا مجبور به تامین نقدینگی خود از بازارهای غیررسمی شدند. وی می افزاید: از طرفی به دلیل شوک های اعمال شده به صنعت در چند دوره متوالی اکثریت قریب به اتفاق کارخانه ها دارای معوقات بانکی انباشته شده زیادی است که با وجود صرف وقت و انرژی زیاد مدیران این واحدها در تعامل با موسسات مالی هنوز لاینحل باقی مانده است. وی درباره راهکارهای توسعه این صنعت میگوید: به نظر من ایجاد رغبت در سرمایه گذاران، ایجاد تشکلهای صنفی فعال در سطح استان، کمک به نوسازی کارخانه ها و کارگاههای فعال، ایجاد بانک اطلاعاتی صنایع نساجی، تشویق به برندسازی و مصرف کالاهای ایرانی، از جمله مواردی است که می تواند در رشد و شکوفایی این صنعت در استان موثر باشد.