انحصار و یکه تازی مافیای موز
آمار گمرک ایران نشان می‌دهد واردات انواع موز به کشور طی پنج سال گذشته روندی صعودی داشته، به‌طوری که حجم موز وارده به کشور از ۱۶۵ میلیون دلار در سال ۱۳۸۵، به بیش از ۴۰۴ میلیون دلار در سال ۱۳۹۰ رسیده است.
بر اساس آمار گمرک ایران طی پنج سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ وزن موز وارداتی به ایران تنها حدود ۴۶ هزار تن افزایش یافته اما ارزش واردات موز بیش از ۴/۲ برابر شده است. ارزش واردات موز به کشور طی پنج سال فوق به ترتیب حدود ۸/۱۶۵، ۵/۱۹۱، ۸/۲۰۶، ۷/۳۶۷، ۳/۴۰۲ و ۶/۴۰۴میلیون دلار بوده است.
همچنین وزن واردات نیز طی پنج سال یادشده به ترتیب معادل ۷/۵۴۷، ۶/۶۲۴، ۹/۶۱۸، ۶/۷۵۱، ۵/۶۳۹ و ۱/۵۹۳ هزار تن بوده است. متوسط ارزش گمرکی هر تن موز وارداتی به کشور نیز از ۳۰۳ دلار در سال ۱۳۸۵ با افزایش دوبرابری به ۶۸۲ در سال گذشته رسید.
واردات موز به کشور در سال ۱۳۹۰ نسبت به سال قبل از آن از نظر وزنی و دلاری به ترتیب ۷ درصد کاهش و ۵/۰ درصد افزایش یافت. موز بیشترین سهم را در واردات انواع میوه به کشور داشته است، به‌طوری که در سال گذشته سهم موز از کل واردات میوه از نظر وزنی به ۸/۷۶ درصد و از نظر ارزشی به ۳/۷۵ درصد رسید. این در حالی است که ایران صادرات موز بسیار ناچیزی داشته است، به‌طوری که سهم صادرات موز از کل صادرات میوه ایران حتی به ۵/۰ درصد هم نمی‌رسد.
موز در سال ۱۳۹۰ بیستمین کالای عمده وارداتی به کشور بود. این رتبه در سال ۱۳۸۹، هجدهم بود. بیشترین موز وارداتی ایران در سال ۱۳۹۰ از طریق امارات و به میزان ۲/۲۰۵ میلیون دلار وارد کشور شد. فیلیپین با ۱/۸۷ میلیون دلار، موزامبیک با۴/۱۵ میلیون دلار، ترکیه با ۱/۹ میلیون دلار، هند با ۸/۲ میلیون دلار و اکوادور با ۷/۱ میلیون دلار از دیگر صادرکنندگان بزرگ موز به ایران طی سال گذشته بودند. مجموع صادرات موز از کشورهای چین، اندونزی، سریلانکا و مالزی نیز به یک میلیون دلار نرسید.
از نکات جالب توجه تجارت موز کشور در سال قبل می‌توان به افت شدید واردات از کشورهای فیلیپین، ترکیه، اکوادور و موزامبیک و همچنین افزایش واردات از امارات و هند اشاره کرد. در سال ۱۳۸۹ امارات با ۴/۱۷۸ میلیون دلار، اصلی‌ترین مبدا ورود موز به ایران بود. فیلیپین با رقم چشمگیر ۱/۱۵۷ میلیون دلار دومین صادرکننده موز به ایران بوده و ترکیه با ۱/۴۱ میلیون دلار سوم شده بود. صادرات از اکوادور نیز به ۱/۱۲ میلیون دلار رسیده بود. صادرات موز از دو کشور هند و موزامبیک نیز به ترتیب به ۶/۵ و ۹/۶ میلیون دلار رسید.
به گزارش ایسنا استان سیستان و بلوچستان رتبه نخست تولید موز را در کشور دارد و در این راستا سالانه ۱۱۳ هزار تن محصول در این استان برداشت می‌شود. در حال حاضر بیش از ۴۸۰۰ هکتار از زمین‌های شهرستان‌های چابهار، کنارک، سرباز و نیکشهر به باغ موز اختصاص دارد. حدود هشت هزار نفر در استان به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در کار تولید موز اشتغال دارند. مناطق جنوبی استان سیستان و بلوچستان به سبب همجواری و نزدیکی به دریای عمان از توانمندی و ظرفیت بالایی در زمینه کاشت و برداشت موز برخوردار است.
تجارت موز در ایران در حالی طی چند سال اخیر بسیار پررونق بوده که به گفته نمایندگان مجلس و فعالان بازار میوه، انحصار واردات موز به کشور در اختیار تعداد بسیار معدودی بوده که این افراد در مواقع مختلف با به هم ریختن بازار، سود کلانی را به جیب می‌زنند. در دنیای سیاست، اصطلاحی تحت عنوان جمهوری موز وجود دارد. جمهوری موز عمدتا به کشورهای بی‌ثباتی گفته می‌شود که از لحاظ اقتصادی تنها به یک محصول مانند موز تکیه دارند و یک گروه فاسد ثروتمند آنها را اداره می‌کنند. هندوراس و گواتمالا از جمله جمهوری‌های موز در جهان محسوب می‌شوند. به نظر می‌رسد علاوه بر اصطلاح جمهوری موز باید اصطلاح مافیای موز را نیز انحصارا درباره تعداد معدودی از کشورها از جمله ایران به‌کار برد.
