بررسی صنعت فرش دستباف در ایران و چالش های آن

مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی صنعت فرش دستباف ایران و چالش های آن را مورد واکاوی قرار داد.

به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن این مرکز در گزارش خود مشکلات این صنعت را در قالب سه محور؛ تامین مواد اولیه، تولید فرش و توزیع و بازاریابی و فروش، مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.

نتایج این مطالعه نشان می دهد صادرات فرش دستباف ایران طی برنامه های دوم و سوم توسعه رو به کاهش بوده و در برنامه چهارم توسعه، این متغیر روند صعودی به خود گرفته است. در عین حال ارزش وزنی صادرات فرش دستباف در برنامه های ، دوم ، سوم و چهارم توسعه، روند نزولی داشته و از ۳/۲۶ هزار تن در سال ۱۳۷۸ به ۹/۶ هزار تن در سال ۱۳۹۰ رسیده است.
به رغم افزایش ارزش دلاری صادرات طی برنامه چهارم توسعه، کاهش ارزش وزنی میزان صادرات فرش دستباف طی برنامه اخیر نشان می دهد که افزایش صادرات فرش دستباف در برنامه چهارم توسعه ناشی از افزایش میزان صادرات نبوده ، بلکه بیشتر از افزایش قیمت جهانی این محصول متاثر شده است.

طی این مدت سهم صادرات فرش دستباف ایران از صادرات غیرنفتی در دوره مورد بررسی نیز در حال کاهش بوده و از ۱۷ درصد در سال ۱۳۷۸ به ۲ درصد در سال ۱۳۹۰ رسیده است. البته بخش عمده‌ای از این کاهش سهم، از افزایش صادرات سایر محصولات غیرنفتی (غیر از فرش دستباف) ناشی می شود.

مرکز پژوهش ها عمده مشکلات صنعت فرش دستباف کشور را در قالب سه محور تامین مواد اولیه، تولید، توزیع ، بازاریابی و فروش دانست و افزود: برای برون رفت از این مشکلات ، تدوین استراتژی میان مدت و بلندمدت توسط وزارتخانه های جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت لازم و ضروری به نظر می رسد.

این گزارش می افزاید: فرش دستبافت یکی از مهمترین محصولات صادراتی از سالیان دور به عنوان نماد معرفی کشور و یکی از شاخص های شناخت فرهنگ ملی ایران به شمار می رود. توسعه و رونق این صنعت، آثار مثبتی بر اقتصاد کشور خواهد داشت. ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم ، ایجاد ارزش افزوده و درآمد ارزی و افزایش صادرات و همچنین رونق و توسعه زندگی روستایی از مزیت های این صنعت است. بررسی وضعیت تولید و صادرات فرش دستباف کشور نشان می دهد که در صورتی که از این صنعت حمایت های لازم و مناسب به عمل نیاید، در آینده نزدیک با وجود کشورهای رقیب تولیدکننده این محصول در جهان، شاهد افول این صنعت در کشور و از دست دادن بازارهای خارجی خواهیم بود.

روند تولید و صادرات فرش دستباف کشور طی سال های ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۰ نشان می دهد که طی این سال ها هر چند ارزش دلاری فرش دستباف از سال ۱۳۷۸ الی ۱۳۸۶ رو به کاهش بوده و از ۶/۶۸۹ میلیون دلار به ۱/۳۹۸ میلیون دلار رسیده است و مجددا روند صعودی گرفته و در سال ۱۳۹۰ به ۵۶۰ میلیون دلار رسیده است، (به عبارتی دارای نوسان بوده است) اما ارزش وزنی صادرات این محصول از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۰ به شدت تنزل یافته و از ۳/۲۶ هزار تن در سال ۱۳۷۸ به ۹/۶ هزار تن در سال ۱۳۹۰ رسیده است که این امر نشان از کاهش حجم صادرات این محصول از یک طرف و افزایش قیمت واحد محصول در بازارهای جهانی از طرف دیگر است.

سهم صادرات فرش دستباف از صادرات غیرنفتی کشور از ۱۷ درصد در سال ۱۳۷۸ به ۲ درصد در سال ۱۳۹۰ رسیده مقایسه سهم صادرات فرش دستباف از صادرات غیرنفتی کشور نیز نشان از روند نزولی این شاخص طی سال های ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۰ دارد. این سهم از ۱۷ درصد در سال ۱۳۷۸ به ۲ درصد در سال ۱۳۹۰ رسیده است. البته بخش عمده ای از کاهش این سهم، ناشی از افزایش صادرات سایر محصولات غیرنفتی (غیر از فرش دستباف ) می شود.
بررسی سهم ایران از صادرات جهانی فرش دستباف نیز نشان می دهد که ایران رتبه اول را در صادرات جهانی فرش دستباف دارد و در مجموع طی سال های ۲۰۰۳-۲۰۱۱ سهم ایران از صادرات جهانی فرش دستباف به طور متوسط سالیانه حدود ۳۶ درصد بوده است. البته میزان این سهم در سال ۲۰۰۸ کاهش یافته، اما در هر حال روند صادرات فرش دستباف ایران تابع روند صادرات جهانی این محصول بوده است.

مشکلات موجود در صنعت فرش دستباف نیز در سه محور تامین مواد اولیه، تولید فرش و توزیع، بازاریابی و فروش، قابل دسته بندی است.
در محور تامین مواد اولیه، خام فروشی مواد اولیه از جمله پشم و نخ به دلالان خارج کشور، تقلب در تولید مواد اولیه مرغوب از جمله نخ، عدم صرفه اقتصادی در تولید ابریشم و تولید سنتی این محصول، عدم استفاده از تکنولوژی پیشرفته در تولید مواد اولیه از جمله نخ و رنگ، از عمده مشکلات محسوب می شوند.
در محور تولید فرش، بهره گیری از محیط غیراستاندارد برای تولید فرش، کم توجهی به حقوق و مزایا و بیمه کارگران شاغل در این صنعت پراکندگی قالیبافان و عدم بهره گیری از کارگاه های متمرکز، عدم دسترسی به اطلاعات ونیازهای بازار ، عدم توجه به سلیقه مشتریان از عمده مشکلات است.
در محور توزیع، بازاریابی و فروش، عدم توجه به موضوع تبلیغات و عدم بهره گیری از مکانیسم های فروش سفارشی، عدم رعایت استانداردهای بسته بندی و ارسال فرش، عدم ارائه خدمات مناسب پس از فروش به مشتریان نیز از مشکلات صنعت فرش است.

مهمترین راهکار برای برون رفت صنعت فرش دستباف از مشکلات فوق الذکر، تدوین استراتژی میان مدت و بلندمدت توسط نهادهای ذی ربط به خصوص وزارت جهاد کشاورزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت است.
وزارت جهاد کشاورزی باتوجه به وظایف ذاتی و به ویژه قانون تمرکز وظایف و اختیارات مربوط به بخش کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی مصوب ۲/۱۲/۱۳۹۱ مجلس شورای اسلامی در تامین مواد اولیه و بسترسازی برای امر تولید در مناطق روستایی در قالب توسعه صنایع روستایی و وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز در امر فرآوری مواد اولیه و تولید نخ و رنگ و به خصوص بازاریابی و فروش در بازارهای جهانی، می توانند نقش مهمی در رفع مشکلات و توسعه و بهبود صنعت فرش دستباف ایفا کنند.