حمایت حقوقی از فرش ایران با استفاده از علایم تأییدی

چکیده‎:

‎با‎ ‎توجه به اهمیت هنرـ صنعت فرش در ایجاد اشتغال و صادرات غیر نفتی ایران و‎ ‎با در نظر گرفتن این امر که کشورهای رقیب ایران با تقلید از نقش‌ها و‎ ‎طرح‌های ایران بیش از پیش در صدد گرفتن سهم بیشتری از بازارهای جهانی‎ ‎هستند، علائم تأییدی که در موافقت‌نامه مادرید در مورد ثبت بین‌المللی‎ ‎علائم بدان اشاره شده است؛ می‌تواند ابزار حقوقی خوبی برای حمایت از فرش‎ ‎ایران باشد‎
.
‎واژگان کلیدی: علایم تأییدی، موافقت‌نامه مادرید، فرش ایران
Cerificotion Mark, Madrid agreement, Persian Caroet

۱‎ـ علامت تأییدی چیست؟‎ ‎علایم تأییدی برای تبعیت از استانداردهای مشخص شده اعطا می‌شوند اما محدود‎ ‎به هیچ عضوی نیستند؛ هر کس که محصولاتش با بعضی استانداردهای معین و موجود‎ ‎برابری می‌کند، می‌تواند از این علایم استفاده کند‎.

۲‎ـ تفاوت علائم تأییدی با علایم جمعی‎: ‎قبلا گفته شد که علائم تأییدی یا تضمینی، علامتی است که صرفاً براساس‎ ‎استاندارد معینی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تفاوت این علامت با علامت‎ ‎جمعی این است که: الف ـ علایم جمعی تنها توسط شرکت‌های مشخص مثل اعضای‎ ‎اتحادیه که مالک علامت جمعی است مورد استفاده قرار می‌گیرد، در صورتی که‎ ‎علایم تأییدی ممکن است توسط هر کسی که بتواند کالا و خدمات خود را با‎ ‎استاندارد تعیین شده مطابقت دهد مورد قرار گیرد. ب ـ استفاده‌کنندگان از‎ ‎علایم تأییدی یا تضمینی الزامی به تولید محصولات در یک منطقه خاص‎ ‎جغرافیایی ندارند؛ به عبارت دیگر وابستگی به اقلیم در این نوع علامت وجود‎ ‎ندارد. ج ـ تفاوت دیگر این که مالکین جمعی بر خلاف علامت تأییدی، از‎ ‎استفاده از علامت منع نشده‌اند، در صورتی که در علامت تأییدی به منظور‎ ‎تأمین بی‌طرفی، مالک علامت اجازه ندارد از آن استفاده کند، به حدی حتی عدم‎ ‎توجه به این اصل، ممکن است به ابطال یا لغو اعتبار علامت منجر شود. دـ‎ ‎علائم تأییدی بر خلاف علایم جمعی که بیشتر به عضویت اعضا تأکید دارند به‎ ‎استاندارد کیفی خاص می‌پردازند که به کیفیت کالا یا خدمات مربوط می‌شود؛‎ ‎بدین صورت که هر کسی بتواند این استاندارد کیفی را دارا باشد، می‌تواند از‎ ‎علایم تأییدی استفاده کند.۱‏
۰۱ـ میرحسینی: سیدحسن، مقدمه‌ای بر حقوق مالکیت معنوی، چ ۲، نشر میزان، ۱۳۸۵ ص ۱۷۲‏

‎۳‎ـ تفاوت علامت تأییدی با نشانه‌های جغرافیایی‎: ‎در‎ ‎مورد تفاوت نشانه جغرافیایی با علامت تأییدی می‌توان گفت که نشانه‎ ‎جغرافیایی در صدد متمایز کردن و نشان دادن محصول یک “منطقه جغرافیایی خاص‎” ‎است که کیفیت شهرت یا سایر ویژگی‌های آن محصول اساساً مربوط به آن منطقه‎ ‎جغرافیایی است، در حالیکه علامت تأییدی در صدد متمایز کردن محصول “یک گروه‎ ‎خاص” است. در واقع علامت تأییدی، علامتی است برای نشانه‌گذاری و متمایز‎ ‎کردن محصول یک گروه خاص‎.

۴‎ـ تفاوت علامت تأییدی با علامت تجاری‎: ‎علامت تأییدی با علامت تجاری تفاوت دارد؛ زیرا علامت تجاری نباید توصیفی‎ ‎باشد بلکه باید وجه مشحصه و تمییزدهندگی داشته باشد، اما علائم تأییدی‏‎ ‎می‌توانند با توصیف جغرافیایی محل یا کالا یا خدماتی که به آن اختصاص‎ ‎یافته، وجه مشخصه پیدا کنند. دومین تفاوت عمده این است که علامت تجاری‎ ‎برای مالک آن ایجاد حق انحصاری می‌کند ولی علایم تأییدی برای مالک یا‎ ‎مالکین اختصاص پیدا نمی‌کند بلکه فقط مصرف‌کنندگان هستند که از آن بهره‎ ‎می‌برند‎.

۵‎ـ ویژگی‌های علایم تأییدی‎:‎پس از این که با مفهوم علامت تأییدی و فرق آن با بعضی مفاهیم مشابه، مشخص شد اکنون به بررسی ویژگی‌های علایم تأییدی می‌پردازیم‎
.
‎الف) علایم تأییدی برای مالک یا مالکان آن حق انحصاری ایجاد نمی‌کند‎:‎این‎ ‎ویژگی‌مشترک بین علائم تأییدی و علائم جمعی است، بدین معنی که مالک یا‎ ‎مالکان علامت تأییدی فقط در ارتباط با بررسی ویژگی‌ها و کیفیت مشخص شده‎ ‎برای محصولات و اظهار نظر درخصوص رعایت یا عدم رعایت آن موارد صلاحیت‎ ‎دارند و هیچ حق انحصاری در این ارتباط به آنها تعلق نمی‌گیرد و هر شخصی با‏‎ ‎رعایت استانداردهای کیفی مشخص شده می‌تواند از این علامت استفاده کند. به‎ ‎عبارت دیگر، سیستم حاکم را به نوع علایم، بر خلاف علامت تجاری، باز‎ ‎می‌باشد، نظیر علامتUPV  ‎یا‎ ISO 9000 ‎که نشانگر حداقل استانداردهای کیفی‎ ‎می‌باشد‎
.
‎ب) علایم تأییدی قابل نقل و انتقال نیستند‎:‎این‎ ‎ویژگی‌ از نتایج مورد اول می‌باشد؛ بدین توضیح که چون علامت تأییدی برای‎ ‎مالک یا مالکان آن حق انحصاری ایجاد نمی‌کند، لذا این علائم قابل نقل و‎ ‎انتقال نیستند. به عبارت دیگر مالک علامت تأییدی هیچ حقی در مورد علامت‎ ‎ندارد که بتواند خواهان انتقال آن حق باشد، فقط می‌تواند از مزایای آن‎ ‎بهره‌مند شوند‎
.
‎ج) علایم تأییدی توسط مرجع صلاحیت‌دار اعطا می‌شوند‎.‎
به عنوان مثال نشان‎ Wool mark ‎یک علامت تأییدی ثبت شده برای شرکت‎ Wool mark ‎است‎.
Wool mark ‎یک سمبل تضمین کیفیت بوده؛ بیانگر این است که محصولاتی که این علامت‎ ‎بر روی آنها می‌باشد، صد در صد از پشم جدید ساخته شده‌اند و از ویژگی‌های‎ ‎دقیق شرکت‎ Wool mark ‎تبعیت می‌کنند‎
.
‎این علامت در بیش از ۱۴۰ کشور‎ ‎ثبت شده و پروانه آن به تولیدکنندگانی که با این استانداردهای کیفیت‎ ‎برابری کنند، در ۶۵ کشور اعطا شده است.

۱ –  اگر این طرح در مورد فرش دستباف‎ ‎ایران اجرا شود، ۲ راه حل وجود دارد. اول اینکه برای همه فرشهای تولید شده‎ ‎در ایران کیفیتی خاص در نظر گرفته شود؛ بدین معنی که یک متولی خاص که در‎ ‎این مورد می‌تواند مرکز ملی فرش ایران باشد، به تمام تولیدکنندگانی که‎ ‎بتوانند شاخصه‌های تعیین شده از قیبل نوع پشم،‌ رنگ، بافت و پرداخت را‎ ‎رعایت کنند گواهی کیفیت فرش اعطا نماید ولی دومین راه حل که عملی‌‌تر‎ ‎می‌نماید این است که اتحادیه‌های استانی هر کدام برای منطقه خود ویژگی‌ها‎ ‎و مشخصه‌هایی تعریف کنند که هر تولیدکننده با رعایت آن ویژگی‌ها بتواند‎ ‎گواهی کیفیت را دریافت کند. راه حل دوم با توجه به تنوع ویژگی‌های فرش‎ ‎دستباف در هر منطقه ایران و پراکندگی و همچنین جمعیت بالای آن می‌تواند‎ ‎عملی‌تر باشد؛ در این صورت مرکز ملی فرش ایران نیز می‌تواند بر کار‎ ‎اتحادیه‌ها نظارت داشته باشد. بحث دیگری که در این خصوص قابل ذکر است این‎ ‎که علامت تأییدی باید ابتدا از طرف مقام صلاحیت دار درخواست گردد، بدین‎ ‎معنی که در مثال پیش گفته هر یک از اتحادیه‌های فرش باید رعایت ضوابط‎ ‎قانونی نسبت به درخواست علامت تأییدی از مقام صلاحیت‌دار اقدام نمایند. در‎ ‎ایران با توجه به این که متولی اصلی امور مربوط به علائم اعم از تجاری،‎ ‎جمعی و تأییدی و همچنین مرجع ثبت آنها مطابق قانون، داره کل مالکیت صنعتی‎ ‎می‌باشد به نظر می‌رسد که همین مقام، صلاحیت صدور علایم تأیید را داشته‎ ‎باشد‎
.
‎د) مرجع اعطا کننده گواهی نمی‌تواند خود تولید کننده کالا باشد‎.‎در‎ ‎علایم تأییدی با توجه به اینکه آن‌ها متعلق به هیچ شخص یا گروهی نیستند و‎ ‎مالک خاصی ندارند و فقط یک مقام اعطا کننده گواهی وجود دارد؛ باید توجه‎ ‎داشت که برای رعایت اصل بی‌طرفی مقام اعطاکننده گواهی نمی‌تواند خود نسبت‎ ‎به تولید کالا از همان نوع اقدام کند، چه در این صورت این خطر وجود دارد‎ ‎که حالت انحصار به وجود آید و اصل بی‌طرفی در این امر رعایت نشود‎
.
۱‎ـ علائم تجاری طرحهای صنعتی و اختراعات، قدم به قدم از آفرینش تا ثبت، ترجمه غلام سلطانی، ص ۴۲ و ۴۳‏

۲ـ مواد ۳۳ و ۳۹ قانون جدید اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری ۸۶‏

‎۶‎ـ آیا قواعد عمومی علائم تجاری برعلایم تأییدی انطباق هستند؟
در‎ ‎رأی دیوان عالی سوئیس در ژوئن ۲۰۰۶ آمده است که قواعد علائم تجاری برای‎ ‎علائم تأییدی نیز قابل اعمال هستند ولی دادگاه به این نکته توجه نکرده که‎ ‎در صورتی که یک نشانه جغرافیایی به عنوان علامت تأییدی به ثبت رسیده باشد،‎ ‎وضعیت چگونه است؟ ولی به نظر می‌رسد در این مورد هم قواعد عمومی علایم‎ ‎تجاری قابل انطباق باشد البته در این موارد ویژگیهای پیش گفته علائم‎ ‎تأییدی در اجرای قواعد حاکم باید در نظر گرفته شود‎.

۷‎ـ اهمیت حمایت از فرش دستباف ایران به عنوان علامت تأییدی‎:‎
اولین‎ ‎نکته مهم در این ارتباط این است که اولاً چون این علایم از طریق سیستم‎ ‎مادرید‎ ‎ثبت و حمایت می‌شوند، کشورهای‌ زیادی را در برمی‌گیرد به بیان دیگر‎ ‎هم اکنون (دسامبر ۲۰۰۸) ۸۲ کشور عضو موافقت نامه مادرید هستند که یکی از‎ ‎اعضا اتحادیه اروپاست که به تنهایی (۲۷) عضو دارد و دیگر اینکه کشورهای‎ ‎رقیب ایران همچون چین و ترکیه و همچنین اکثر کشورهای مقصد فرش همچون‎ ‎آمریکا، انگلیس، ژاپن، آلمان و فرانسه عضو این موافقت نامه و پروتکل آن‎ ‎می‌باشند‎
.
۸‎ـ امکان حمایت همزمان فرش ایران توسط دو ابزار حقوقی‎:‎
علاوه‎ ‎بر نشانه‌های جغرافیایی که می‌توان برای حمایت از فرش‌های ایرانی از آن‎ ‎کمک گرفت، همزمان می‌توان این نشانه‌ها را به عنوان علایم تأییدی ثبت و‎ ‎حمایت نمود، البته به شرطی قوانین داخلی این امر را منع نکرده باشند که در‎ ‎خصوص مورد با بررسی قوانین موجود به نظر نمی‌رسد که اجرایی این طرح مشکلی‎ ‎برخورد کند، لذا فرش ایران را هم از طریق نشانه‌های جغرافیایی و هم از‎ ‎طریق علایم تأییدی و مطابق موافقت نامه مادرید و پروتکل آن حمایت نمود در‎ ‎سوئیس برخی از نشانه‌های جغرافیایی قبلاً به عنوان علامت تأییدی به ثبت‏‎ ‎رسیده‌اند برای مثال‎ VACHERIN, TILSITER‎، هر کدام علامت تأییدی برای نوع‎ ‎از ……. هستند.

همچنین مشکلاتی که برای ثبت فرشهای ایران از طریق‎ ‎کفرانسیون لیسبون به عنوان نشانه‌ جغرافیایی بود با این علائم برطرف خواهد‎ ‎شد. به عنوان مثال تعیین دقیق منطقه جغرافیایی که کیفیت، شهرت یا سایر‎ ‎ویژگیهای محصول منتسب به آن است یکی از دشواریهای نظام ثبت لیسبون بود ولی‎ ‎در علایم تأییدی این مشکل وجود ندارد و هرکس اگر چه دقیقاً در یک منطقه‎ ‎جغرافیایی خاص نباشد، اگر بتواند استانداردها و مشخصه‌های تعیین شده برای‎ ‎یک علامت تأییدی را احراز کند می‌تواند از آن علامت برای محصول خود‎ ‎استفاده کند. علاوه بر اینها می‌توان این موارد را به عنوان مزیت‌های‎ ‎حمایت از فرش ایران با استفاده از علایم تاییدی ذکر کرد‎:

۱‎ـ کمک به تولیدکنندگان برای دریافت قیمت بیشتر برای محصولاتشان
۲ـ تضمین کیفیت کالابرای مصرف کنندگان
۳ـ گسترش و پیشرفت اقتصاد روستا
۴ـ حمایت از دانش سنتی و توانمندسازی دانش محلی
۵ـ کنترل کیفیت
۶ـ‎ ‎اشتراکی کردن‎ (collectivization) ‎بدین معنی که این کار تولیدکنندگان را‎ ‎قادر می‌سازد که با هم مشترک شوند و محصولات خود را به قدر لزوم و با قیمت‎ ‎مشخص عرضه کنند‎

‎همچنین با جمع شدن تولیدکنندگان تحت عنوان دارندگان علامت تأییدی، امکان پیگیری حقوقی به صورت موثر وجود دارد‎. ‎

نگارنده : آقای عباس عبادتی