روند جهانی تولید و مصرف چیپس، الیاف و نخ فیلامنت پلی استر در مقایسه با ایران- قسمت سوم
صادرات و واردات چیپس، الیاف و نخ پلی استر
متاسفانه در خصوص ظرفیت های مندرج در پروانه های بهره برداری صادره ابهامات زیادی وجود دارد که استناد صرف به این آمار و ارقام را مشکل می سازد. به همین دلیل در کنار آن بایستی به سایر منابع آماری نظیر سایت گمرک نیز مراجعه نمود.
آمار ورودی و خروجی گمرکات یکی از آمارهایی است که جهت ارزیابی وضعیت کلی زنجیره پلی استر در ایران می تواند مفید واقع شود، هرچند که در این بخش نیز معضلاتی از قبیل قاچاق، کم اظهاری، اظهار کالا با کدهای تعرفه متفرقه و … نیز وجود دارد که مانع از حصول یک نتیجه قطعی می شود، اما بررسی کلی آمار و ارقام واردات و صادرات در طی چند سال می تواند روند کلی وضعیت را مشخص سازد.
بدین منظور تعدادی از کد تعرفه های مربوط به چیپس پلی اتیلن ترفتالات (نوع نساجی، نوع بطری و سایر انواع)، انواع الیاف پلی استر استیپل در حالتهای مختلف، نخ پلی استر به صورت فیلامنت و ریسیده شده در حالتهای مختلف انتخاب شدند و آمار واردات و صادارت آنها در طی ۵ سال گذشته از بخش آمار پایگاه اینترنتی گمرک جمهوری اسلامی ایران استخراج و در جداول مرتبط درج گردیدند. [۱۱]
در این جداول به ترتیب اطلاعات واردات ذیل درج شده است: میزان وزنی واردات کالاهای منتخب پلی استری (جدول ۴)، میزان ارزش واردات کالاهای منتخب پلی استری (جدول ۵)، کشور مبدا واردات کالاهای منتخب پلی استری (جدول ۶) و گمرکهای واردات کالاهای منتخب پلی استری (جدول ۷).
به همین ترتیب اطلاعات صادرات نیز به صورت ذیل درج شده است: میزان وزنی صادرات کالاهای منتخب پلی استری (جدول ۸)، میزان ارزش صادرات کالاهای منتخب پلی استری (جدول ۹)، کشورهای مقصد صادرات کالاهای منتخب پلی استری (جدول ۱۰) و گمرکهای صادرات (شهر) کالاهای منتخب پلی استری (جدول ۱۱)
همانگونه که در جدول ۴ مشخص است در طی ۵ سال گذشته میزان واردات کالاهای منتخب پلی استری بطور متوسط عددی در محدوده ۱۰۰ الی ۲۰۰ هزار تن در سال بوده است که در این بین در سالهای اخیر بیشترین سهم مربوط به واردات چیپس پلی استر نساجی و همچنین نخ پلی استر یک لا FDY بوده است که در مجموع این ۲ کالا بیش از ۵۰% سهم واردات کل کالاهای پلی استر مندرج در جدول را شامل شده اند.
برای واردات کالاهای مذکور هر ساله مبلغی بیش از ۲۰۰ میلیون دلار صرف می شود که با میانگین گیری کل واردات ۵ سال گذشته به صورت ارزشی و وزنی متوجه می شویم که بطور متوسط برای واردات هر کیلو کالای پلی استری مندرج در این جدول رقمی معادل ۱.۳۸۵ دلار ارز از کشور خارج شده است.
بر طبق اطلاعات مندرج در جدول ۶ و ۷ مشخصاً بزرگترین شریک تجاری ایران در این حوزه کشور چین بوده و اکثر میزان واردات ایران یا به صورت مستقیم از این کشور و یا به صورت غیرمستقیم از امارات بوده است.
بررسی آمار و ارقام مندرج در جداول ۸ و ۹ حاکی از آن است که میزان صادرات گروه کالایی منتخب پلی استر در کلیه سالها کمتر از میزان واردات بوده و حتی در بعضی مواقع نظیر سال ۱۳۹۵ این میزان در حد ۴۰% از کل واردات نیز کمتر گشته است که حاکی از سنگینی کفه واردات کالاهای منتخب پلی استری نسبت به صادرات آنها دارد. با میانگین گیری کل صادرات ۵ سال گذشته به صورت ارزشی و وزنی متوجه می شویم که بطور متوسط برای صادرات هر کیلو کالای پلی استری مندرج در این جدول رقمی معادل ۱.۳۲۶ دلار ارز به کشور وارد شده است که این رقم هماهنگی مناسبی با ارزش دلاری کالاهای وارداتی مشابه دارد.
یکی از نکات بسیار جالب توجه در این جدول حجم بالای صادرات چیپس پلی استر نساجی می باشد. هرچند که در طی چند سال گذشته میزان سرمایه گذاری در صنعت ذوب ریسی افزایش یافته و تقاضا برای این ماده اولیه نیز متناسب با آن رشد داشته است، اما میزان صادرات چیپس پلی استر نساجی نیز روند رو به رشدی داشته به گونه ای که در طی ۵ سال گذشته سهم چیپس پلی استر از کل صادرات کالاهای منتخب نساجی از ۲۳ % به ۵۸ % نیز افزایش یافته است که روند مطلوبی نبوده و بایستی با سیاست گذاری صحیح حتی الامکان از خام فروشی مواد اولیه جلوگیری و ضمن تامین نیاز واحدهای داخلی به ایجاد ارزش افزوده بیشتر کمک نمود.
نمودار سهم کشورهای واردکننده چیپس پلی استر ایران که در شکل ۱۰ نیز نشان داده شده اسیت به نوع دیگری تائید کننده این مطلب می باشد. همانگونه که در این شکل نیز مشخص است ۸۰ % صادرات چیپس پلی استر نساجی ایران به هندوستان و ۸ % آن به تایلند بوده است که خود این کشورها از بزرگترین صادرکنندگان نخ پلی استر دنیا می باشند. کاملاً مشخص است با اعمال استراتژی بهتر می توان این میزان چیپس را در داخل ایران به نخ و یا حتی منسوج تبدیل نمود و محصول آنرا با ارزش افزوده بالاتر به کشورهای دیگر صادر کرد.
در خصوص موضوع صادرات چیپس پلی استر بطری موضوع کاملاً متفاوت بوده و همانگونه که در نمودار شکل ۱۱ نیز نشان داده شده است کشور عراق با سهم ۵۲ % و پس از آن کشور ترکمنستان با ۱۸ % بزرگترین خریداران این محصول می باشند.
از نکات دیگر قابل توجه در این حوزه سهم تقریباً ۳۰ درصدی (متوسط دوره ۵ ساله) صادرات الیاف پلی استر به صورت استیپل و یا دسته تاو می باشد. در مورد این بخش نیز بایستی توجه داشت که این میزان صادرات نیز عمدتاً مربوط به الیاف بازیافتی بوده که در تهیه و تولید آنها از ضایعات بطری استفاده شده است.
مشخصاً با لحاظ نمودن این دو نمونه کالای صادراتی، مشخص می گردد که سهم صادرات سایر کالاهای پلی استری در محدوده ۱۰ % بوده و بازار صنعت نساجی کشور با توجه به آمار تولید داخلی و واردات (قانونی و مشخص در گمرک) وابستگی بسیاری به این ماده اولیه دارد.
نمودارهای مندرج در شکل ۱۲ الی ۱۴ نیز حاکی از آن است هرچند میزان صادرات نخ پلی استر ایران در کلیه حالتهای آن اعم از POY – FDY – DTY بسیار کم و ناچیز می باشد اما همین مقدار کم نیز عمدتاً به کشور همسایه ترکیه ارسال شده است.
لازم به ذکر است که در سال جاری به دلیل نوسانات نرخ ارز و جذابیت صادرات کالاهای پایین دستی پتروشیمی (مخصوصاً پلی استر) پیش بینی می شود که در ۶ ماهه ابتدای سال جاری آمار صادرات رشد بسیار یافته باشد، اما با توجه به اینکه آمار تفکیکی گمرک جهت بازه زمانی مذکور در سال آینده منتشر می شود لذا در حال حاضر نمی توان به صورت کمی در خصوص آن اظهار نظر نمود.
جمع بندی
همانگونه که مشخص است هم اکنون در دنیا پلی استر مهمترین ماده اولیه صنعت نساجی می باشد و سرعت رشد مصرف آن چندین برابر متوسط سرعت رشد این صنعت می باشد و هر روز بر فاصله میان مصرف این الیاف و رتبه دوم الیاف مورد استفاده در صنعت نساجی که همان پنبه می باشد افزوده می شود.
با توجه به کم آبی و خشکسالی های اخیر در ایران مطمئناً کشاورزان با مشکلات زیادی رو به رو بوده و افزایش میزان سطح کشت پنبه در طی سالهای آتی دور از ذهن می باشد، به همین دلیل مشخصاً صنعت نساجی ایران نیز همانند بسیاری از کشورهای جهان در آینده وابستگی بسیار زیادی به پلی استر خواهد داشت.
بررسی مقایسه ای آمار تولید پلی استر توسط پتروشیمی شهید تندگویان به عنوان تنها تولیدکننده چیپس پلی استر در انواع مختلف نساجی، بطری و … و همچنین آمار واردات و صادرات پلی استر در حالتهای مختلف به خوبی حاکی از آن است که در حال حاضر صنعت نساجی کشور روزانه بیش از ۵۰۰ تن پلی استر به صورت چیپس، الیاف و نخ که همگی جز مواد اولیه این صنعت محسوب می شوند کمبود دارد که این مواد به صورت وارداتی تامین می شود. به عبارت دیگر با کمی آینده نگری می توان سرمایه گذاری در یک واحد تولید پلی استر با حداقل ظرفیت در حد ۶۰۰ تن در روز را با شرایط فعلی از منظر بازار کاملاً اقتصادی مفروض نمود، که این واحد می تواند محصول خود را به صورتهای مختلفی نظیر چیپس، الیاف و یا نخ در اختیار واحدهای پایین دستی صنعت نساجی کشور قرار دهد.
تهیه و تنظیم: دکتر شاهین کاظمی – دکتری مهندسی شیمی نساجی و علوم الیاف – عضو هیئت مدیره انجمن صنایع نساجی ایران
