نساجی ؛ اولویت یازدهم!!

نقدی بر برنامه راهبردی توسعه صنعتی وزارت صنعت ، معدن و تجارت در حوزه نساجی و پوشاک

نساجی و پوشاک، اولویت یازدهم صنعتی در کشور

هدف: کسب رتبه پنجاهم در جهان تا سال ۱۴۰۴، سقوط یا صعود؟

پس از رونمایی برنامه راهبردی توسعه صنعتی وزارت صنعت ، معدن و تجارت در روز صنعت سالجاری در نهم تیرماه ، در هفته آخر مرداد ماه کلیات این برنامه منتشر و در معرض دید و قضاوت فعالان صنعتی و اقتصادی کشور قرار گرفت.

در واقع سند منتشر شده ، نقشه راهی است برای حصول به چشم انداز سند بیست ساله کشور که قرار است تا سال ۱۴۰۴ محقق شود . هرچند که ده سال است که از ارائه سند چشم انداز گذشته ودر واقع دهسال اخیر را بدون برنامه مشخصی سپری کردیم .ولی در هر حال انتشار این برنامه را به فال نیک گرفته و امیدواریم همانطور که وزیر محترم هم در مقدمه برنامه اشاره فرمودن ، با انجام نقدهای سازنده و برطرف شدن کمبودهای احتمالی این سند ، بتوانیم به یک نقشه راه تقریبا جامع و کامل دست پیدا کنیم.

در رده بندی و امتیاز دهی به صنایع مختلف در این برنامه ، شاخص های همچون سهم ارزش افزوده هر رشته صنعتی در کل صنعت ، سهم در تامین بازار داخل ، ارز آوری و قدرت صادراتی ، مزیت نسبی ، سهم بنگاه های بزرگ در کل صنعت و اشتغال مد نظر گرفته شده است که پس از جمع بندی ، مقایسه و امتیاز دهی ، صنعت نساجی و پوشاک در رده یازدهم اولویت حمایتی وزارت صمت در بین صنایع قرار گرفته است.

طبیعی است که فضای رقابتی موجود ، فضایی نا برابر و غیرعادلانه میباشد و صنعت نساجی میباید با صنایعی رقابت نماید که ازحمایتها و کمک های مستقیم و غیر مستقیم دولت بهره مند هستند . حمایتهایی از قبیل موانع تعرفه ای ، ممنوعیت وارداتی، و یا تامین خوراک ارزان قیمت و ……. .در چنین فضای نا برابری است که صنعت نساجی نمیتواند امتیازهای لازم در شاخص هایی نظیر ارزش افزوده ، ارز آوری و سهم از بازار داخل را کسب نموده و در نتیجه به رتبه یازدهم اولویت صنعتی سقوط میکند.

بدیهی است که لازمه هر مقایسه و مسابقه ای ، وجود شرایط مساوی و برابر میباشد تا بتوان به نتایج حاصله اطمینان نمود . در غیر اینصورت نتایج بدست آمده نمیتواند به ما علامت صحیح داده و مارا به درستی راهنمایی و هدایت نماید.

رجاء واثق دارم که اگر صنعت نساجی و پوشاک در فضایی برابر با دیگر صنایع مقایسه شود قطعا در بین سه گزینه اول قرار خواهد گرفت و اقتصاد کشور از نعمات و برکات بیشمار این صنعت همچون ایجاد ارزش افزوده ، قدرت ارز آوری، تا مین بازار داخل و ایجاد اشتغال بهره مند خواهد شد

در اینجا لازم است که وارد اصل بحث شده وبه اختصار اشاره ای  به اهداف تعیین شده برای  نساجی و پوشاک در برنامه داشته باشیم

رئوس برنامه ای صنعت نساجی و پوشاک بر مبنای سند منتشر شده:

عبارتند از:

-افزایش ارزش صادرات از نهصد میلیون دلار در سال ۹۳ به سه میلیارد دلار در سال ۱۴۰۴ .

-افزایش سهم نساجی در ارزش افزوده صنعت از ۳ درصد به ۴ درصد.

-افزایش شاغلین صنعت از ۲۸۰ هزار نفر به ۵۰۰ هزار نفر.

-قرار گرفتن در رتبه سوم در بین کشورهای منطقه .

-قرار گرفتن در رتبه پنجاهم در بین کشورهای جهان.

۱- صادرات ۳ میلیارد دلاری

برنامه صنایع نساجی و پوشاک در بعد صادرات برای سال ۱۴۰۴ با افزایشی ۲۳۳ درصدی ، سه میلیارد دلار تعیین شده است که نسبت به افزایش ۲۷۸ درصدی که برای کل صنعت پیش بینی شده است ،کمتر میباشد.

شایان ذکر است که صادرات صنعتی و معدنی کل کشوردر سال ۱۳۹۳ بالغ بر ۳۲ میلیارد دلار است و در برنامه پیش بینی شده است که تا سال ۱۴۰۴ به رقم ۱۲۱ میلیارد دلار برسد.

به عبارت دیگرو بر اساس برنامه تنظیمی ، سهم صنایع نساجی و پوشاک در صادرات صنعتی و معدنی از ۲.۸۱ درصد در سال ۱۳۹۳ به ۲.۴۷ درصد در سال ۱۴۰۴ کاهش خواهد یافت.

در صورتیکه بخواهیم سهم صنایع نساجی و پوشاک را در صادرات صنعتی و معدنی حفظ نماییم میباید در سال هدف، صادرات این صنعت حداقل به رقم ۳.۴ میلیارد دلار برسد.

در اینصورت بجای رشد سالیانه صادراتی ۱۳ درصدی پیش بینی شده در برنامه، میباید با شتاب سالیانه ۱۵ درصدی در صادرات منسوجات رشد نماییم.

ضمن اینکه وزیر صنعت ، معدن و تجارت نیزدر روز صنعت سالجاری ، توان صادراتی نساجی و پوشاک را در سال ۱۴۰۴ پنج میلیارد دلار اعلام نموده بودند که البته به واقعیت نزدیکتر است.

فراموش نکنیم که بر پایه اطلاعاتی که در همین سند آورده شده ، در حال حاضرصادرات کشورهای بنگلادش ، ترکیه ، هند و پاکستان در نساجی و پوشاک  بترتیب بالغ بر ۲۵.۴ ، ۲۸ ، ۳۶ و ۱۴ میلیارد دلار میباشد که هر یک به تنهایی  از ارزش کل تولیدات سالیانه منسوجات ما بیشتر است.

همچنین هدف صادراتی تعیین شده برای منسوجات و پوشاک در کشور ترکیه برای سال ۲۰۲۳ که معادل سال ۱۴۰۲ میباشد ( یعنی دو سال زودتر از سال هدف ما ) بالغ بر ۸۰ میلیارد دلار در نظر گرفته شده است ( معادل ۶۶ درصد هدف صادراتی کل محصولات صنعتی و معدنی ما در سال ۱۴۰۴)

به عبارت دیگر کشور ترکیه فقط از محل صنایع نساجی و پوشاک خود در دهسال آینده ، معادل ۶۶ درصد کل صادرات محصولات صنعتی و معدنی ما درامد ارزی خواهد داشت .

۲- افزایش سهم ارزش افزوده نساجی در کل صنعت از ۳ به ۴ درصد.

در برنامه پیش بینی شده است که سهم ارزش افزوده صنعت نساجی و پوشاک در کل صنعت در طی دهسال آینده یک درصد افزایش پیدا کرده و از ۳ به ۴ درصد برسد  و این در حالیست که سهم ارزش افزوده کل صنعت در تولید ناخالص داخلی نیز در همین مدت با ۱.۹ درصد افزایش از ۱۶.۶ به ۱۸.۵ درصد افزایش خواهد یافت.

البته در طی سالهای اخیر صنعت نساجی در این بخش عقبگرد داشته و سهم ۵ درصدی خود را در این شاخص از دست داده است.

صنعت نساجی از جمله صنایعی است که سهم مواد اولیه در قیمت تمام شده آن بالاست و بعضا بین ۶۵ تا ۹۰ درصد میباشد . در چنین صنایعی حاشیه سود و ارزش افزوده ایجاد شده در پروسه تولید قاعدتا بالا نمیباشد در اینجا است که نقش صنایع تکمیلی نساجی همانند صنعت پوشاک وصنعت برندینگ در ایجاد ارزش افزوده پررنگ تر میشود که متاسفانه در هر دو مورد ذکر شده هنوز نتوانسته ایم به توسعه مطلوب دست پیدا کنیم.لذا این صنعت علی رغم داشتن پتانسیل بالا در ایجاد ارزش افزوده ، هنوز نتوانسته به جایگاه واقعی خود در این شاخص دست پیدا نماید.

۳-افزایش شاغلین صنعت نساجی از ۲۸۰ هزار نفر به ۵۰۰ هزار نفر

در برنامه پیش بینی شده است که شاغلین صنعت نساجی و پوشاک با افزایشی ۲۲۰ هزار نفری در سال ۱۴۰۴ به ۵۰۰ هزار نفر بالغ شوند . این یعنی ۷۸ درصد افزایش که نسبت به افزایش ۳۲ درصدی که برای کل صنعت پیش بینی شده است بسیار قابل توجه بوده و نشاندهنده روند توسعه این صنعت در انتهای برنامه میباشد.

چنانچه هزینه مورد نیاز برای ایجاد یک شغل در صنعت نساجی را مطابق عدد اعلام شده در سند ۹۰۰ میلیون ریال تصور کنیم و با فرض اینکه هیچیک از فرصت های شغلی فعلی این صنعت راطی دهسال آینده  از دست ندهیم برای ایجاد این حجم از اشتغال ، به سرمایه گذاری بالغ بر ۲۰۰ هزار میلیارد ریال در طی دهسال آینده نیاز میباشد.

۲۰۰ هزار میلیارد ریال با نرخ ارز فعلی بالغ بر حدود ۶ میلیارد دلار میباشد که میباید در طی دهسال بابت سرمایه گذاری در صنعت نساجی هزینه شود و چنانچه سهم ارزی این سرمایه گذاری را ۶۵ درصد در نظر بگیریم به عدد ۴ میلیارد دلار خواهیم رسید که میباید طی مدت دهسال صرف ایجاد و احداث واحدهای جدید در این صنعت شود . به عبارتی دیگر میباید سالیانه در حدود ۴۰۰ میلیون دلار در این صنعت سرمایه گذاری شود که رقم قابل توجهی نبوده و نمیتواند منجر به تحولات اساسی و کیفی در این صنعت شود و بنظر میرسد که روند حرکتی این صنعت همچنان مطابق سالهای اخیر باشد .

بازار مصرف داخل و ارزش تولیدات

در برنامه آمده است که ارزش سالیانه بازار مصرف منسوجات و پوشاک در کشور بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار میباشد که اگر فرض کنیم ۵ میلیارد دلار آن از طریق واردات ، کالای همراه مسافر و قاچاق تامین میشود در نتیجه ارزش تولیدات داخلی در این رشته در حدود ۱۵ میلیارد دلار تخمین زده میشود و با فرض افزایش ۵ درصدی سالیانه مصرف جامعه ، در سال ۱۴۰۴ با بازار مصرفی در حدود ۳۲ میلیارد دلاردر داخل کشور روبرو خواهیم بود که یا میباید از طریق توسعه صنایع داخلی نسبت به تامین آن اقدام کنیم که بنظر نمیرسد با این حجم سرمایه گذاری پیش بینی شده بتوان این تقاضا را تامین نمود  و یا اینکه باز هم بازار واردات و احتمالا قاچاق منسوجات و پوشاک داغ خواهد بود که از هم اکنون میباید تمهیدات لازم را اندیشید . البته چنانچه بتوانیم براساس پیش بینی برنامه ،  تا آن سال به عضویت سازمان تجارت جهانی درآییم ، در آنصورت مسئله فرق میکند و احتمالا دیگر معضل قاچاق نخواهیم داشت.

۴- رتبه سوم نساجی درمنطقه

قرار گرفتن در رتبه سوم منطقه که از اهداف برنامه میباشد و احتمالا منظور نگارنده پس ازکشورهای ترکیه و پاکستان میباشد و بدون در نظر گرفتن بنگلادش و هند تعیین شده ، کار خیلی سختی بنظر نمیرسد  چرا که سایر کشورهای منطقه ، یا درگیر جنگ و نزاع های داخلی هستند و یا اصولا دنبال صنعت نساجی نمیباشند . علی ایحال کشورهای هند ، بنگلادش ، پاکستان و ترکیه فعلا دست نیافتنی مینمایند.

۵- رتبه پنجاهم نساجی در جهان:

یکی از اهداف برنامه توسعه صنعت نساجی در سند، کسب رتبه پنجاهم در جهان میباشد. ایکاش در سند معلوم میشد که هم اکنون کشورمان در چه رتبه و جایگاهی در جهان قرار دارد که کسب رتبه پنجاهم در طی ده سال از اهداف آن میباشد.

به نظر نمیرسد بیش از این تعداد کشور صاحب نام در صنعت نساجی داشته باشیم که کسب این رتبه برایمان جذابیتی داشته باشد.

در هرحال برای کشوری که روزگاری مهد نساجی بوده ، با این تعداد واحدهای صنعتی موجود ( بیش از ۹ هزار واحد)  و خیل عظیم افراد تحصیلکرده دانشگاهی و وجود دانشگاه های معتبر و سابقه درخشان در امر پارچه بافی ، کسب این رتبه جهانی افتخار قابل ذکری نمیباشد .

لزوم برنامه ریزی کوتاه مدت

در خاتمه ، اینک که برنامه راهبردی دهساله وزارت صنعت برای صنایع مختلف تعیین و اعلام شده است ، خوب است که دفتر تخصصی نساجی و پوشاک هم برنامه های کوتاه مدت و سالیانه خود را جهت حصول به این اهداف در مواردی همچون ایجاد ارزش افزوده ، افزایش صادرات ، نحوه توسعه صنایع منتخب ، اشتغال و …. اعلام نماید.

علیرضا  حائری  — کارشناس صنعت نساجی  — شهریور ۱۳۹۴