کلید «برجام» قفل صادرات فرش را باز می‌کند
هنوز صادرات فرش دستباف رونق مورد انتظار را تجربه نکرده است. اگرچه پس از لغو تحریم‌ها یکی از خبرهای خوش، لغو تحریم فرش دستباف ایرانی توسط امریکا بود اما هنوز جهشی چشمگیر در صادرات این محصول ایرانی رخ نداده است.
فعالان و دست‌اندرکاران این حوزه معتقد هستند که اگرچه تحریم‌ها یکی از موانع صادرات فرش دستباف ایرانی بود اما هنوز چالش‌های فراوانی بر سر راه تولید و صادرات آن وجود دارد که در صورت برطرف شدن این حوزه می‌تواند رشد و توسعه صادرات را در ماه‌های آتی تجربه کند. حمید کارگر، رییس مرکز ملی فرش ایران چندی پیش در گفت‌وگو با صمت در این‌باره گفته است: فرش ایرانی در سال‌های اخیر به دلایل متعدد داخلی و خارجی دچار تنگناهای صادراتی شده و اعداد مناسبی را در حوزه صادرات تجربه نمی‌کند. یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش صادرات فرش دستباف؛ تحریم امریکا برای ورود فرش ایرانی به بازار خود بود. در سال‌هایی که فرش دستباف ایرانی در بازار امریکا حضور نداشت رقبای ما ازجمله هندوستان و پاکستان توانستند سهم ایران در بازار فرش امریکا را از آن خود کنند. البته از سوی دیگر در سال‌های اخیر نیز شاهد تغییر ذائقه مصرف‌کنندگان فرش هستیم بنابراین برای ورود قدرتمند و پایدار به این بازار بزرگ باید به سلیقه و نیاز مصرف‌کنندگان توجه و فعالیت رقبا را بررسی کرده و با تولید هدفمند و هوشمندانه به بازار امریکا ورود کنیم.
بازار امریکا در دست رقبا
محمدرضا عابد، مدیرعامل شرکت سهامی فرش ایران، در گفت‌وگو با صمت با بیان اینکه امریکا تنها کشوری بود که به‌صورت مستقیم فرش ایران را تحریم کرد، می‌افزاید: پس از لغو تحریم‌ها تاکنون حدود ۲ محموله به امریکا صادر شده است. وی با اشاره به اینکه در ۲ ماه اخیر تحرکی در بازار به منظور جمع‌آوری فرش و آماده‌سازی برای صادرات رخ داده است، اظهار می‌کند: به‌دلیل صادرات؛ بازار فرش رونق بیشتری گرفته است و امیدوار هستیم ظرف ماه‌های آتی صادرات رشد بیشتری داشته باشد. عابد در ادامه با بیان اینکه برقراری ارتباطات بانکی و امکان گشایش ال‌سی، نقل و انتقال پول را برای تاجران فرش آسان‌تر کرده است، اظهار می‌کند: پیش از این از طریق صرافی‌ها پول را انتقال می‌دادند اما درحال‌حاضر این‌کار توسط بانک‌ها انجام می‌شود و هزینه کمتری نیز دارد. مدیرعامل شرکت سهامی فرش ایران خاطرنشان می‌کند: نیاز است فرهنگ‌سازی و تبلیغات گسترده‌ای انجام شود تا بتوان بازار امریکا را از دست رقبا خارج کرد و دوباره سهم گذشته را در این بازار به‌دست آورد. وی خاطرنشان می‌کند: هم‌اکنون هند و پاکستان بیشترین سهم بازار فرش امریکا را در دست دارند، البته این کشورها به شیوه تجاری به تولید فرش اقدام می‌کنند و کیفیت تولیدات آنها با دست‌بافته‌های ایرانی قابل مقایسه نیست.
تغییر سلیقه بازار فرش در غرب
ناصر نیشابوری، عضو اتحادیه صادرکنندگان فرش دستباف با بیان اینکه صادرات در حجم ناچیزی در حال انجام است، به صمت می‌گوید: اما آن جهش مورد انتظار در صادرات رخ نداده است. وی با اشاره به اینکه لغو تحریم‌ها اثر خود را در کوتاه‌مدت نشان نخواهد داد، خاطرنشان می‌کند: مسلم است که بازار امریکا را از دست داده‌ایم و دوباره باید برای تحقیق و بازاریابی شروع به فعالیت کرده و مشتریان خود را از رقبا پس بگیریم که این اتفاق نیاز به زمان دارد. نیشابوری با بیان اینکه سلیقه و تقاضای بازار فرش در طول این سال‌ها تغییر کرده است، بیان می‌کند: فرش‌هایی که امروزه کشورهای غربی متقاضی آن هستند، دارای طرح‌ها و رنگ‌های جدیدی است که با طراحی مبلمان جدید انطباق داشته باشد، سلیقه جامعه بیشتر تابع مد شده است. نسل قدیمی در کشورهای غربی به فرش‌های کهنه ایرانی علاقه داشتند و برای آن اهمیت فراوانی قائل بودند، این نوع فرش‌ها را خریداری و جمع‌آوری می‌کردند اما نسل امروزی برای خرید این نوع فرش‌ها در بازار نیستند و برای به‌دست آوردن نسل جدید خریدارها که با فرش‌های هندی و پاکستانی روبه‌رو شده‌اند، تلاش فراوانی مورد نیاز است، عضو اتاق بازرگانی ایران و چین این مطلب را گفته و در ادامه ابراز می‌کند: انواعی از فرش‌های قدیمی که مورد پسند نسل قدیمی غرب بودند الان بسیار کمیاب هستند و قیمت بسیار بالایی در بازار امریکا دارند. وی با بیان اینکه بازار فروش در امریکا هست اما امکان پذیرش به منظور ارسال کالا در مدت زمان کوتاه هنوز به وجود نیامده، اظهار می‌کند: دوباره باید روند تولید متوقف شده برای فرش‌هایی که در گذشته بافته شده و مناسب بازار امریکا بوده آغاز شود. این امر نیز مستلزم صرف وقت، انرژی و سرمایه است، بازده سرمایه در این بخش مانند سپرده‌گذاری در بانک و سایر روش‌ها با بازگشت سریع و بالا نیست و افراد عاشق این کار را نیاز دارد. نیشابوری همچنین معتقد است؛ تعداد کمی از افراد هستند که در این شرایط که به دنبال تولید فرش بروند با وجود اینکه آینده هم کاملا روشن نیست و تضمینی وجود ندارد که رفع تحریم‌ها دائمی است و دیگر باز نخواهد گشت. ممکن است با تغییر رییس‌جمهوری در امریکا و یا اتفاق دیگری تعادل‌ها به هم خورده و تحریم‌ها برگردد. وی با بیان اینکه کسانی که درحال‌حاضر توانایی فعالیت در صادرات فرش را دارند به شیوه‌های جدید و مدرن صادرات انجام می‌دهند، بیان می‌کند: پیش از تحریم‌ها در برخی از سال‌ها بیش از یک‌میلیارد دلار صادرات فرش انجام می‌شد، اما سال گذشته این میزان به حدود ۳۰۰ میلیون دلار رسیده است. نیشابوری ادامه می‌دهد: افرادی توانسته‌اند با وجود تحریم‌ها و تمام محدودیت‌های کمرشکن صادرات در همین میزان کم را نیز زنده و جاری نگه دارند زیرا این افراد به بازاریابی (مارکتینگ)، نشان‌سازی(برندینگ) و بازاریابی مدرن آگاه هستند. این عضو اتحادیه صادرکنندگان فرش دستباف با اشاره به اینکه بازارهای جدید برای فرش در دنیا به وجود آمده است، می‌گوید: حدود ۳۰ سال پیش بازار صادرات فرش منحصر به چند کشور اروپایی و امریکایی بود اما امروز در صورت انجام فعالیت مناسب در همه کشورهای دنیا می‌توان فرش فروخت. وی درباره بازار چین نیز اینطور ادامه می‌دهد: ظرفیت فوق‌العاده خوبی در این کشور برای به وجود آمدن بازار فرش مهیا است، بنابراین باید فعالیت‌های مناسب و زیادی برای ساختن بازار در این کشور انجام شود، در این صورت است که مشتریان بالقوه به بالفعل تبدیل می‌شوند، فرش ایرانی باید در چین شناسانده شده و به صورت صحیح عرضه و ارائه شود. نیشابوری به ثابت نگه داشته شدن نرخ ارز توسط دولت به عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات صادرات اشاره کرده و می‌افزاید: تا زمانی که نرخ ارز واقعی نشود در واقع کشور به واردات، یارانه داده و علیه تولید و صادرات عمل می‌کند، همچنین با وجود بهره بالای بانکی، به دنبال تولید رفتن و فعالیت کردن مقرون به صرفه نیست. به گفته این عضو اتاق بازرگانی ایران و چین، زمانی که نرخ ارز واقعی باشد و بهره‌های بانکی کاهش یابد، افراد وادار می‌شوند با فکر و خلاقیت و نوآوری به رقابت پرداخته و تولید آنها می‌تواند با اجناس مرغوب خارجی رقابت کند.
قیمت تمام‌شده بالا، بازاریابی سنتی
عبداله بهرامی، مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های تولیدکنندگان فرش دستباف ایران نیز در ادامه با بیان اینکه پس از لغو تحریم‌ها از نظر انتقال پول و روابط بین بانکی فرصتی ایجاد شده است اما مشکل اصلی فرش تحریم‌ها نبود، به صمت اظهار می‌کند: مشکلات اصلی قیمت تمام‌شده، نبود بازاریابی صحیح و هماهنگ نبودن با بازار مصرف‌کننده است. وی در ادامه می‌افزاید: تبلیغات و بازاریابی در سطح بسیار پایین انجام شده و حدود ۵ سال است که بازار امریکا که ۳۵درصد صادرات فرش به آن انجام می‌شد از دست رفته و کشورهای رقیب محصولات خود را با قیمت پایین‌تر صادر می‌کنند. به گفته بهرامی تصاحب دوباره بازار امریکا کار ساده‌ای نیست، نیاز به تبلیغات بالا دارد و قیمت تمام‌شده باید کاهش یابد، قیمت تمام‌شده در ایران بسیار بالاتر از قیمتی است که فرش باید در بازار عرضه شود. بهره بانکی بالا، افزایش تورم و دستمزدها در طول سال‌های گذشته تولید را پرهزینه کرده و قیمت تمام‌شده را بالا برده و رقابت‌پذیری را کاهش می‌دهد، در مدت زمان پس از تحریم‌ها شاهد حرکت و پویایی قابل توجهی در صادرات فرش نبوده‌ایم، این را مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های تولیدکنندگان فرش دستباف ایران گفته و در ادامه بیان می‌کند: یک مشکل اساسی دیگر نیز نداشتن شناسنامه متحدالشکل و خدمات پس از فروش برای فرش ایرانی است، اگر چه فرش یک کالای هنری است اما مصرف‌کننده به آن نیز مانند هر کالای دیگری می‌نگرد و نیازمند تضمین است. وی همچنین می‌گوید: بازاریابی و حضور در نمایشگاه‌های خارجی نیز به شکل سنتی انجام می‌شود اما رقبا در این امور به شکل کاملا حرفه‌ای عمل می‌کنند.
