رنج نامه ماشین سازی نساجی در ایران

بهنام قاسمی – مجله نساجی کهن :: در سال های اخیر به طور مداوم در رسانه های داخلی و خارجی خبرهای خوشحال کننده ای از دستاوردهای هسته ای، ساخت تجهیزات نظامی، موفقیت های حاصل شده در صنعت نفت و… به دست متخصصین و مهندسین ایرانی می شنویم. خبرهایی که نشان می دهد علاوه بر اینکه ایرانیان در مسابقات و المپیادهای علمی جهانی توانایی کسب رتبه های علمی بالا را دارند می توانند این دانش را به عمل آورند و از آن در ساخت نیازهای خود استفاده کنند.

اما گاهی اوقات باید با خود فکر کنیم چرا با این توانایی بالا نمی توانیم تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز سایر صنایع را بسازیم. مثلاً در همین صنعت نساجی ماشین آلات و تجهیزات بسیار زیادی وجود دارند که در حال حاضر شرکت های داخلی مجبورند دلارهای زبان بسته را بابت ارز پرداخت کنند؛ در حالی که ساخت آنها در داخل کشور به راحتی امکان پذیر است. متاسفانه تعداد شرکت های ماشین سازی نساجی در دهه گذشته به شدت رو به سقوط رفته و جای آنها را نمایندگی های فروش ماشین آلات نساجی ترکیه، چین، ایتالیا، هند و کشورهای اروپایی گرفته و در حال حاضر نیز ایران به بهشتی برای ماشین آلات دست دوم مستعمل ترکیه بدل شده. ماشین آلاتی که جان خود را کنده اند و سودهای خود را به خریدارشان رسانده اند. در این بخش پای صحبت های یکی از شرکت های فعال در بخش ساخت ماشین آلات نساجی در ایران نشسته ایم.

آقای مکهان سینگ اتوال مدیر عامل شرکت آرین کاران آسیا هستند که بیش از سه دهه در صنعت ماشین سازی ایران فعالیت می کنند. ایشان تحصیلات خود در رشته ماشین سازی را در هندوستان به پایان رسانده اند.

ایشان تا به امروز حدود ۴۰ نوع ماشین آلات نساجی مختلف را در ایران ساخته است و توانایی بسیار بالایی را در این زمینه دارا می باشد اما به نظر ایشان تا به امروز هیچ اراده ای در نهادها، انجمن ها، اتحادیه های دولتی و غیردولتی نساجی برای این امر وجود نداشته است. در حال حاضر شرکت آرین کاران آسیا در بخش ساخت ماشین آلات خطوط کامل بازیافت فرش و نساجی، ماشین آلات سوزن زنی و بی بافت Needle Punch، Winder، لیبل زن فرش، انواع گیوتین، خدمات ساخت قطعات یدکی در خدمت صنعت نساجی ایران است.

– آقای اتوال به نظر می رسد حال و روز کلی صنعت ماشین سازی در ایران اصلاً خوب نیست.

بله، متاسفانه همین طور است. مسئله دلار و ارز و تحریم هم یک مشکل فرعی است چون قبل از همه این اتفاقات هم صنعت ماشین سازی نساجی در ایران وضع خوبی نداشته است.

اصل مطلب این است چرا کشوری که این همه منابع و ثروت دارد تعداد ماشین سازان نساجی حتی متوسط و کوچک آن به تعداد انگشتان هم نمی رسد؟ وقتی بزرگترین و فعالترین شرکت های ماشین سازی نساجی در ایران که آرین کاران آسیا یکی از آنهاست را با شرکت های متوسط و بزرگ در عرصه جهانی مقایسه می کنید متوجه می شوید که ما در مقابل آنها بسیار عقب هستیم.

حتی صنعت ماشین سازی نساجی در ایران با کشورهای چین و هند و ترکیه هم قابل مقایسه نیست. چرا تا به حال دولت ایران و دست اندرکاران صنعت نساجی به این فکر نیفتاده اند که مثلاً دستگاه بافندگی فرش ماشینی را که متقاضی زیادی دارد و سالانه دهها میلیون دلار ارز از این مملکت خارج می کند را در داخل بسازند؟ من در آخرین بازدیدم از کشور هندوستان و نمایشگاه نساجی ITME هند واقعاً شگفت زده شدم؛ چرا که صنعت ماشین سازی نساجی در هند در حال نزدیک شدن به اروپاست. باید پرسید چرا در ایران این کار شروع نشده؟ در کشورهایی مانند چین و هند و ترکیه دولت ها برنامه ای بسیار دقیق برای ورود به عرصه ماشین سازی نساجی داشته اند و پس از سال ها تلاش امروزه می توانند بسیاری از نیازهای داخلی خود را تامین کنند و صادرات خوبی هم به سایر کشورها داشته باشند.

ماشین آلات بافندگی فرش در دهه گذشته با قیمت یک تا ۲ میلیارد به کرات وارد کشور شد و امروز نیز همه شرکت های ایرانی برای خرید ماشین آلات بافندگی ۷ یا ۸ میلیاردی در صف ایستاده اند. در حالی که اگر فکر درست و کارشناسی در دفتر صنایع نساجی و پوشاک وزارت صنایع وجود داشت کافی بود پول چند عدد از این ماشین آلات را به افراد کاردان و باتجربه ماشین ساز در ایران می پرداختند تا در حال حاضر می توانستیم ماشین آلات دیگر نساجی با کیفیت بالا را در ایران بسازیم. پول هایی که تماماً از وام های ارزی و از خزانه دولت به واردکنندگان پرداخت شده است و در اکثر موارد سرمایه شخصی آنها نبوده است.

– شما در صحبت های خود به هند، چین و ترکیه اشاره کردید آیا الگوی ورود به عرصه ماشین سازی نساجی در تمام این کشورها یکسان بوده؟

خیر. هر کدام از این کشورها استراتژی منحصر به فردی برای رسیدن به این مرحله را انتخاب کردند. مثلاً در هندوستان صدها شرکت ماشین ساز تحت لیسانس شرکت های سطح اول اروپایی به تولید قطعات، تجهیزات و ماشین آلات نساجی می پردازند. به طور کلی همه چیز تحت نظارت و استانداردهای شرکت های معتبر اروپایی است و تولید با بهترین کیفیت و مواد اولیه در هندوستان انجام می گیرد.

دولت چین راه دیگری را در پیش گرفت. در چین دولت به تولیدکنندگان ماشین آلات این اطمینان را داد که هر ماشینی که قابلیت تولید داخل را دارد به او اعلام کنند؛ در مرحله اول دولت یک نمونه از آن ماشین را با سرمایه متناسب در اختیار تولیدکننده ماشین آلات قرار داد تا آنرا به بهترین شکل کپی کنند و سپس ورود ماشین آلات خارجی مشابه را ممنوع کرد. استراتژی چین در این بخش فقط مهندسی معکوس بود. ترکیه از این هم فراتر رفته و امروزه خود می تواند دانش تولید ماشین آلات نساجی را توسعه دهد.

در ایران نه تنها استراتژی وجود ندارد بلکه به نظر هیچ حساسیتی هم برای خروج ارز و سرمایه های هنگفت دولت به جیب خارجی ها وجود ندارد.

– شما در صحبت های خود قبلی خود طرز تفکر تولیدکنندگان ایرانی در بروز این مشکل را نیز به نقد گذاشتید. این مسئله چقدر اهمیت دارد؟

متاسفانه ایرانیان فکر می کنند که نمی توان خیلی از این کارها را در ایران انجام داد و در حال حاضر نیز گرد غلیظی از ناامیدی و رخوت در بین صنعتگران دیده می شود. شاید تعجب نکنید که هندوستان بسیاری از کالاهای نساجی باکیفیت خود را که به بازارهای اروپا و آمریکا صادر می شود در اغلب موارد با ماشین آلات به مراتب قدیمی تر و یا مشابه با تکنولوژی های موجود در ایران تولید می کند؛ اما آیا صادرات ایران و هند در بخش صنعت نساجی با یکدیگر قابل مقایسه است؟ امروزه هندوستان توانسته بازارهای جهانی را تحت تاثیر قرار دهد در حالی که در ایران با وجود همه امکانات هیچ کس کاری که باید انجام دهد را انجام نمی دهد. به نظر من ایرانیان همانقدر که توقعات بالایی دارند اعتقادی به کار و تلاش و پشتکار ندارند. یک کارفرمای ایران حاضر است * ماشین آلات نساجی را تا ۴ برابر آن به سازندگان خارجی پرداخت کند ولی حاضر نیست برای همان ماشین  میلیارد تومان به تولیدکننده داخلی پرداخت کند. من به تمام شرکت هایی که با آنها کار می کنیم با گارانتی اعلام کرده ام که هر ماشینی را که قصد دارند خریداری کنند می توانیم در ایران بسازیم به شرطی که تنها ۵۰ درصد قیمت ماشین خارجی را به ما بپردازند و به اندازه شرکت خارجی نیز به ما زمان بدهند. به جرات می توانم به شما اطمینان دهم که قابلیت ساخت دستگاه های با ۵۰ درصد قیمت را در داخل ایران داریم. کاری که در گیوتین و بوبین پیچ، ماشین آلات سوزن زنی و… انجام داده ایم. ساخت ماشین آلات پیچیده تر مانند ماشین آلات بافندگی فرش نیاز به سرمایه زیادی دارد اما صد درصد قابل انجام است.

– چطور ممکن است شما بتوانید با ۵۰ درصد قیمت یک ماشین خارجی آنرا تولید کنید؟

همانطور که عرض کردم در مورد ماشین آلات کوچک تر که نیاز به سرمایه کمتری دارند و ساختار ساده ای دارند حتی برای سفارش های تکی و با حجم کم هم کاملاً عملی است.

در مورد ماشین آلات با تکنولوژی بالاتر این کار در صورتی شدنی است که ما تضمین سفارش ساخت حداقل ۲۰ دستگاه را از شرکت های متقاضی دریافت کنیم. در این صورت می توانیم اقدام به نقشه کشی، قالب سازی، ساخت نمونه صنعتی و… نمائیم.

– آیا با کمک های دولتی می توانید ماشین آلات نساجی را در داخل تولید کنید؟

قطعاً امکان پذیر است. پیشنهاد من این است که دولت به جای اینکه میلیون ها دلار ارز را به واردات ماشین آلات اختصاص دهد یک نوع از ماشین آلات مورد نیاز کشور با تکنولوژی بالا را خریداری کند و به عنوان نمونه در اختیار ما و یا هر شرکت دارای صلاحیت و تجربه دیگری قرار دهد. همچنین سرمایه ای را در اختیار ما قرار دهد که بتوانیم با کپی برداری و باز کردن تمام اجزاء قطعات ماشین نمونه دقیقاً مشابه آن را بسازیم و یا حتی در مواردی بتوانیم معایب و نواقص آن را برطرف کنیم.

هزینه این کار برای دولت یک ماشین ۴ میلیاردی و سرمایه ۲۰ میلیاردی برای شرکت پیمانکار است که بتوانیم علاوه بر ماشین آلات بافندگی، خط کامل تولید ماشین آلات نساجی را در داخل تولید کنیم. به نظر من هزینه های ساخت ماشین آلات نساجی در ایران در ظرف مدت یک سال بیش از ۳۰ میلیارد تومان نخواهد بود در حالی که در دهه گذشته بیش از ۵۰۰ میلیارد تومان پول بابت خرید ماشین آلات از کشور خارج شده و این موضوع همچنان با شدت بیشتر ادامه خواهد داشت.

اگر ماشین آلات را در داخل بسازیم قیمت بسیار ارزان تر باعث کاهش هزینه های کالای نهایی، دسترسی کامل و شبانه روزی به قطعات، سرویس و پشتیبانی و…خواهد شد. که به طور مثال دستگاه تکمیل فرش که از خارج وارد می شود ۱۰ میلیارد تومان سرمایه نیاز دارد ولی همین دستگاه را در داخل کشور با کیفیت بالاتر از آن می تواند با ۴ میلیارد تومان به اتمام رساند.

– قطعاً ورود ماشین آلات گران قیمت خارجی باعث افزایش قیمت تمام شده هم خواهد شد.

بله. چرا که خرید ماشین آلات نساجی در حال حاضر تا ۸ میلیارد هم هزینه دارد. در یک محاسبه ساده اگر فرض کنیم تولیدکننده بخواهد هزینه ماشین آلات خود را در ظرف مدت ۵ سال مستهلک کند، در گذشته باید در عرض ۵ سال مثلاً ۲ میلیارد را مستهلک می کرد. اما امروزه باید در همان زمان ۶ میلیارد را مستهلک کند بنابراین می توان گفت که سهم استهلاک ماشین آلات در قیمت تمام شده تقریباً سه برابر می شود. تازه اگر فرض کنیم که ماشین در عرض این ۵ سال به هیچ قطعه یدکی و سرویس و نگهداری نیاز پیدا نکند که امری است محال. متاسفانه با عدم حمایت از ماشین سازی نساجی در ایران همه فعالان این بخش در حال سقوط هستند و واردات و فرهنگ پائین کارفرمایان در ایران آنها را نابود کرده. زمانی شرکت ها ماشین ساز ایرانی کاردینگ، خطوط ریسندگی، رینگ و… را هم می ساختند که امروز خبری از آنها نیست.

متاسفانه در کنار بی برنامگی نهادهای مسئول عده ای هم که از فروش ماشین آلات میلیاردی نساجی در ایران سود می برند هم دوست ندارند شرکت های ماشین ساز داخلی رشد کنند.

امروزه صنعت ما در صنعت فرش ماشینی است که متاسفانه هیچ حمایتی از آن صورت نمی گیرد. متاسفانه وامهای کلان میلیاردی به تولیدکننده داده می شود تا بتواند ماشین آلاتی را وارد کند که سند وابستگی کشور به خارج است. تازه این بخشی از ماجراست. در بسیاری از موارد وامها و پولها به جای تولید سر از جاهای دیگری درمی آورند.

متاسفانه در ایران نظارتی بر نحوه خرج کردن این وامها وجود ندارد. در ایران پول و سرمایه بسیار زیاد است اما هزینه کردن آن اصلاً هدفمند نیست.

امروزه دولت توجه ویژه ای بر صنعت خودروسازی دارد برای ما در این سال ها جز آلودگی هوا، ترافیک، صدمات جانبی به دلیل عدم ایمنی کافی در تولیدات، مصرف سوخت بالا و دود شدن سرمایه کشور چیز دیگری نداشته اما حتی اگر در این بخش هم سرمایه ها درست هزینه می شد امروز مردم ما می توانستند ماشین های خوب، ایمن و به روز سوار شوند و واردات خودرو به دلیل کیفیت تولیدات داخل کامل قطع می شد نه به دلیل تعرفه های صد درصدی و… در حال حاضر با این صرف هزینه ها نه می توانیم ماشین خوب داخل تولید کنیم و نه از واردات ماشین های خارجی علیرغم تعرفه بالا جلوگیری کنیم.

شما به ساخت ماشین آلات خارجی در ایران اشاره می کنید چطور ممکن است راهی را که شرکت های اروپایی و آمریکایی با صرف هزینه های بسیار زیاد برای تحقیق و توسعه محصولات انجام داده اند را بتوانیم در عرض یک سال کپی کنیم؟! آیا در بخش الکترونیک و برق و… با شرکت های مطرح دنیا می توان رقابت کرد؟

اگر مسئله را کمی عمیق تر ببینیم متوجه می شویم که بسیاری از نخبه های برق، الکترونیک، کامپیوتر و… در اقصی نقاط جهان ایرانی هستند که به دلیل عدم حمایت از آنها به کشورهای پیشرفته مهاجرت کرده اند. به نظر من اگر اراده برای انجام کاری باشد امکانات آن وجود دارد. از طرف دیگر لزومی ندارد کشوری که می خواهد وارد عرصه ماشین سازی شود از همان آغاز کار همه وسایل و قطعات را خودش تولید کند. بسیاری از ماشین سازان قدرتمند اروپایی هم بسیاری از قطعات مانند موتورها، بوردهای الکترونیکی و… را از شرکت های دیگر تامین می کنند.

در بخش ژاکاردهای الکترونیک امروز در ایران شاهد هستیم که شرکتی مانند نمادپردا در این عرصه بسیار خوب عمل کرده و ژاکاردهایی با قابلیت های بسیار بالا و قابل رقابت با بهترین نمونه های خارجی تولید می کند.

اعتقاد دارم ایرانی ها فقط ما می توانیم را شعار می دهند ولی در ذهن خود به آن اعتقادی ندارند. قطعاً نمی توان راه صد ساله را یک شبه پیمود. خیلی از کشورها با کپی برداری و تقلید آغاز کرده اند و کم کم قوی شده اند.

ما در شرکت آرین کاران آسیا بیش از ۳۷ نوع ماشین نساجی را ساخته ایم که به جرات می گویم در ۵ یا ۶ مورد از نمونه های خارجی هم برتر هستیم.

– آیا در شرایط فعلی تولیدکنندگان داخلی بیشتر به سمت قطعات و ماشین آلات داخلی تمایل پیدا می کنند؟

باز هم این موضوع به دیدگاه مصرف کننده برمی گردد.

اگر تولیدکننده داخلی به ما اعتماد کند و راضی شود ۵۰ درصد هزینه ماشین خارجی را پرداخت کند همه چیز درست می شود در غیر این صورت ماشین سازی رشد نمی کند. به نظر من ایران از نظر ماشین ابزار در مقایسه با بسیاری از کشورها وضعیت بسیار خوبی دارد و این به ما امکان ساخت قطعات با بالاترین کیفیت را می دهد.

به عنوان مثال چندی پیش یکی از مشتریان ما قصد خرید ماشین آلات تکمیل Sellers با هزینه بسیار هنگفتی را داشت. من در قراردادی به مشتری تضمین دادم که ماشین مشابه Sellers با همه امکانات و مشخصات آن شرکت را با ۲ میلیارد تومان در ایران بسازم. اما تولیدکننده سریعاً موضع گرفت و از من خواست ماشین Sellers را برایش با ۱۰۰ میلیون تومان!! بسازم. جالب است بدانید مدتی بعد همان شرکت ماشین Sellers را با پرداخت ۶ میلیارد تومان!! از شرکت خارجی خریداری کرد. این نشان از یک مشکل فرهنگی بسیار عمیق و قابل تامل دارد. البته وقتی قرار است پول ها از جیب بانک ها و پول بیت المال خرج شود دادن مبالغ بیشتر از ۶ میلیارد تومان هم آسان است.

– راه حل چیست؟

راه حل این است که وقتی نهادهای مسئول خودشان طرح و نقشه کارشناسی و قابل اجرائی که بر پایه دانش و اصول باشد ندارند حداقل راه کشورهای موفق را خوب تقلید کنند. در گام بعدی دولت باید آرامش اقتصادی و فضای مناسب کسب و کار و تولید و تجارت را فراهم کند. مثلاً بهره های بانکی تولید را کاهش دهد چرا که با اصل تولید در تضاد است. به طور میانگین بهره بانکی در دنیا ۴ تا ۶ درصد است در حالی که در بانک های خصوصی ایران تا ۳۰ درصد هم بالا می رود. نتیجه این کار افزایش قیمت تمام شده کالاست که در بازارهای خارجی دست و بال صادرکنندگان را می بندد و در بازار داخل نیز مصرف کننده را به خرید کالای ترک یا چینی متمایل می کند.

هر کجا که بانک ها رشد می کنند و بزرگ و بزرگ تر می شوند نشاندهنده این موضوع است که اقتصاد به خوبی نتوانسته جریان پول را هدایت کند.

– آیا بهبود فرهنگ کار در ایران می تواند منجر به تقویت صنعت ماشین سازی شود؟

مسلماً تاثیر بسیار خوبی خواهد داشت. متاسفانه به نظر من پس از انقلاب اصلاً کاری در رابطه با ارتقاء فرهنگ کار انجام نشده است. متاسفانه برای قشر کارگر جامعه آموزشی وجود ندارد که کارخانه و کارگاهی که او در آن کار می کند و ماشین، ابزار آلات و تجهیزاتی که او با آنها کار می کند متعلق به کارفرما نیست بلکه متعلق به بیت المال است و در واقع متعلق به خود کارگر است. کارگر و کارمند نباید خود را در مقابل صاحب کار احساس کند. متاسفانه فرهنگ سازی در رابطه با کار و رفتار در محیط کار بسیار ضعیف است و من شخصاً به ندرت در رسانه ها، تلوزیون یا … برنامه ای را در این خصوص ندیده ام.

ارتقاء فرهنگ کار موجب می شود بتوانیم از پتانسیل های بیشماری که در صنعت نساجی ایران وجود دارد بهترین استفاده را برای فعالان و دست اندرکاران این شاخه صنعتی داشته باشیم. در حال حاضر مشکلات باعث شده اغلب کارخانجات با کمتر از ۲۰ درصد ظرفیت خود کار کنند.

– به نظر شما قوانین و مقررات نیز در دلسرد شدن تولیدکنندگان بسیار نقش دارد. می توانید به نمونه هایی هم اشاره کنید.

مثلاً در بخش ماشین سازی اگر یک سازنده ایرانی یک گیوتین یا دستگاه برش و پرش بسازد حتی اگر براساس بی احتیاطی به کارگر آسیبی برسد سازنده به بدترین شکل محکوم است و مجازات های زیادی برایش در نظر گرفته می شود در حالی که اگر همان ماشین از چین، هند یا هر کشور خارجی دیگری وارد شده باشند نه به شرکت سازنده دسترسی دارند و نه کاری از دست آنها برمی آید. دقیقاً مثل این است که وقتی کسی با یک داس یا چاقو دست خود را قطع می کند سازنده چاقو را زندان بیندازند که کاملاً غیرمنطقی است. به نظر من مجموع قوانین و مقررات برای تولیدکننده دلسردکننده است.

من هر روز حدود ۱۶ ساعت کار می کنم و تا به حال خوشبختانه بیش از ۳۰۰ نفر تراشکار و کارگر ماهر جوشکار و… را تربیت کرده ایم. اما هیچ مزیت و حمایتی برای مجموعه ۵۳ نفری آرین کاران آسیا وجود نداشته است. این هایی که گفته شد تنها مشکل شخص من و شرکت آرین کاران آسیا نیست بلکه همه ماشین سازان چنین رنج نامه ای دارند.

– آیا ساخت همه ماشین آلات در داخل کشور توجیه دارد؟

سوال خوبی را مطرح کردید. خیر ساخت همه ماشین آلات در داخل کشور توجیه ندارد. در اینجا باز هم کم کاری و ضعف مفرط دفتر نساجی وزارت صنعت و معدن مشهود است. آنها باید با یک کار آماری دقیق میزان مصرف هر کدام از انواع ماشین آلات نساجی را استخراج کنند. با توجه به این آمار می توانیم مشخص کنیم ساخت چه ماشین آلاتی توجیه دارد و یا برعکس. مثلاً اگر نیاز ایران به ماشین اپل زنی یا بوبین پیچ، ۱۰ ماشین در سال است نباید روی ساخت آن در ایران سرمایه گذاری کرد. و به نظر من باید نهادهای مسئول این جریان را هدایت کنند.

در پایان از توجه مجله نساجی کهن به بحث ماشین سازی نساجی بسیار خوشحالم و از شما تشکر می کنم.

بهنام قاسمی – مجله نساجی کهن ::