تحولات بازار پوشاک جهانی و چالشهای صنعت نساجی ایران در آینده نزدیک
بازار پوشاک جهانی در سال ۲۰۲۳ با ارزشی بالغ بر ۷۴۰ میلیارد دلار تخمین زده شده است و پیشبینی میشود که تا سال ۲۰۲۸ این میزان به ۲ هزار میلیارد دلار برسد. این رشد معادل حدود ۴ درصد رشد سالانه است. همچنین، مصرف سرانه پوشاک در جهان به روندی افزایشی ادامه داده و انتظار میرود تا سال ۲۰۲۸ به ۲۵۰ دلار برسد. حدود ۹۵ درصد از بازار جهانی پوشاک مربوط به محصولات غیرلوکس است.
کشورهای اصلی در بازار پوشاک جهانی
پنج کشور عمده شامل آمریکا، چین، انگلستان، آلمان و فرانسه، تقریباً نیمی از بازار پوشاک دنیا را در اختیار دارند. از نظر جغرافیایی، سه منطقه اصلی بازار پوشاک عبارتند از آمریکای شمالی، اروپا و آسیای شرقی که بیشترین تمرکز تولید و مصرف در این مناطق صورت میگیرد. پیشبینی میشود که تعداد قطعات نساجی تولیدی در دنیا از ۱۷۹ میلیارد قطعه در سال ۲۰۲۳ به ۱۹۶ میلیارد قطعه در سال ۲۰۲۸ افزایش یابد. این افزایش همزمان با بالا رفتن هزینه تولید هر قطعه از ۸.۷ دلار به حدود ۱۸.۱۹ دلار خواهد بود.
تحولات زنجیره تأمین جهانی
یکی از تحولات قابل توجه در بازار جهانی، کوتاه شدن زنجیرههای تأمین و تمرکز بر تولید در کشورهای نزدیکتر به بازارهای مصرف است. این روند به ویژه در اروپا و آمریکا مشهود است، جایی که کشورهایی مانند ترکیه، لهستان و هند سهم بیشتری از بازار پوشاک را به خود اختصاص دادهاند. اصطلاحاتی همچون “تأمین دوستانه” (Friend-shoring) در آمریکا و “تجارت چندجانبه مطمئن” در اروپا برای توصیف این تغییرات استفاده میشود. بحرانها و تحولات جهانی نظیر جنگها و پاندمی کرونا نیز نقش مهمی در تسریع این روند داشتهاند.
کشورهایی که همچنان بر بازار پوشاک مسلط هستند
کشورهایی مانند بنگلادش، ترکیه و چین به عنوان بازیگران اصلی صنعت نساجی و پوشاک همچنان در صدر قرار دارند. بنگلادش با توجه به مقیاس بالای تولید در بازار محصولات استاندارد و ترکیه به دلیل نزدیکی به اروپا و توانمندی در تولید محصولات خاص و لوکس، موقعیت خود را حفظ کردهاند.
فناوری در صنعت نساجی
فناوریهای انقلاب صنعتی چهارم بهطور گستردهای وارد صنعت نساجی و پوشاک شده است. فناوریهایی مانند تولید سهبعدی، هوش مصنوعی برای پیشبینی تقاضا و مدیریت زنجیره تأمین، بلاکچین برای شفافیت در زنجیره تأمین و پلتفرمهای دیجیتال برای فروش آنلاین، از جمله تحولات مهم فناوری در این صنعت به شمار میآیند. این نوآوریها نه تنها بهرهوری تولید را افزایش دادهاند بلکه هزینهها را کاهش داده و دسترسی به بازارهای جهانی را تسهیل کردهاند.
چالشهای صنعت نساجی ایران
صنعت نساجی و پوشاک ایران با چالشهای متعددی روبهرو است که شامل کمبود نیروی انسانی ماهر و متخصص، ضعف در آموزش فناوریهای نوین، فرسودگی ماشینآلات و پایین بودن بهرهوری به دلیل عدم استفاده از فناوریهای پیشرفته است. بسیاری از واحدهای تولیدی ایران نیز کوچک و بدون ارتباط با زنجیرههای بزرگتر هستند. همچنین، ضعف در ارتباطات بینالمللی، محدودیت در انتقال فناوری و مشکلات در تأمین مواد اولیه با کیفیت از دیگر موانع این صنعت به شمار میروند.
سناریوهای پیشروی صنعت نساجی ایران
سناریوی اول: ادامه وضعیت فعلی
در این سناریو، وضعیت کنونی صنعت نساجی و پوشاک ایران همچنان ادامه خواهد یافت. مشکلاتی همچون تعرفههای ناهماهنگ، قاچاق گسترده، ضعف زیرساختها و نوسانات ارزی ادامه خواهند داشت. در این حالت، سهم ایران از بازار جهانی و حتی داخلی کاهش خواهد یافت. برخی از شرکتهای پیشرو ممکن است با تولید محصولات با کیفیت و تمرکز بر دهکهای خاص، سهم کوچکی از بازار را حفظ کنند.
سناریوی دوم: توسعه بازار داخلی
این سناریو به بهبود نسبی قدرت خرید خانوارها و تسهیل دسترسی بنگاهها به مواد اولیه و تجهیزات وابسته است. در این صورت، بنگاهها تلاش میکنند تا سهم بیشتری از بازار داخلی را به دست آورند. چالشها در این مسیر شامل کنترل قاچاق، حل تعارض منافع، تولید محصولات با کیفیت و بهروزرسانی فناوری در زنجیره تولید خواهد بود.
سناریوی سوم: توسعه پایدار و صادراتمحور
در این سناریو، صنعت نساجی ایران با برداشتن تحریمها و فراهم شدن شرایط اقتصادی پایدار میتواند به بازارهای منطقهای و جهانی دسترسی پیدا کند. ایجاد توافقنامههای تجاری، سرمایهگذاری در فناوریهای سبز و توسعه زیرساختها از جمله راهکارهای این سناریو هستند. تقویت سرمایهگذاری خارجی و همکاری با برندهای معتبر جهانی نیز در این سناریو جایگاه ویژهای دارد.
سناریوی چهارم: رویکرد بلندمدت و دو مرحلهای
این سناریو ابتدا تمرکز بر تقویت صنعت داخلی برای پاسخگویی به نیازهای داخلی خواهد داشت و سپس با تقویت بنگاهها، صنعت نساجی ایران به بازارهای جهانی راه خواهد یافت. این رویکرد مشابه تجارب موفق کشورهای ترکیه و ویتنام است. برای موفقیت این سناریو، سرمایهگذاری در زیرساختها، بازنگری در نظام تعرفهها و تقویت ارتباطات بینالمللی ضروری است.