روند جهانی تولید و مصرف چیپس، الیاف و نخ فیلامنت پلی استر در مقایسه با ایران- قسمت اول

مقدمه
روند عرضه و تقاضاي الياف به عنوان اصلي ترين ماده اوليه صنعت نساجي نقش بسيار مهمي در پيش بيني و برنامه ريزي آينده اين صنعت دارد. تجربه نشان داده است كه افزايش توليد مواد اوليه بزرگترين عامل محرك در رشد صنايع پايين دستي بوده و به همين دليل صنعت توليد الياف در شاخه هاي مختلف موتور محرك گروههاي بسياري در صنايع نساجي مي باشد.
علاوه بر اين با توجه به اينكه مواد اوليه سهم بسيار شاخصي در قيمت تمام شده كالاهاي نساجي از قبيل نخ و پارچه دارد، به همين خاطر قيمت و ميزان دسترسي به الياف مختلف نقش بسيار مهمي در رقابت پذيري كالاهاي نساجي در نقاط مختلف جهان دارد.
تا اواسط قرن بيستم الياف طبيعي نظير پنبه، پشم و ابريشم نقش اصلي در تامين نيازهاي صنعت نساجي را بر عهده داشتند اما در اوايل قرن بيستم با ابداع روشهاي توليد الياف مصنوعي نظير پلي آميد (نايلون)، پلي استر، اكريليك، پلي پروپيلن و …، و بالاخص گسترش توليد و عرضه آنها پس از جنگ جهاني دوم به تدريج اين الياف نيز توانستند نقش مهمي در تامين نيازهاي رو به رشد صنعت نساجي جهان بر عهده گيرند. [1]
رقابت پلي استر و پنبه
همانگونه كه در نمودار شكل 1 مشخص است تا اوايل دهه 1980 ميلادي پنبه سلطان بلامنازع الياف محسوب مي گشت و در اين سالها از نزديك به 30 ميليون توليد جهاني الياف، تقريباً 15 ميليون تن (بيش از 50%) در اختيار الياف پنبه و مابقي سهم ساير الياف طبيعي و مصنوعي بود. [2]
اما با توجه به افزايش جمعيت، كاهش سطح زمين هاي زيركشت، افزايش نياز به كشت هاي خوراكي و …، ديگر الياف پنبه به تنهايي قادر به تامين نيازهاي رو به رشد صنعت نساجي نبودند و پيشرفت صنعت پتروشيمي و پليمر منجر به افزايش سهم الياف مصنوعي بالاخص الياف پلي استر در اين عرصه گرديد، به گونه اي كه در اوايل دهه 2000 ميلادي ميزان توليد الياف پلي استر با الياف پنبه در حد 20 هزار تن در سال برابر گرديد و پس از آن توليد الياف پلي استر با شيب صعودي بسيار زيادي به حركت خود ادامه داد. آمار حاكي از آن است كه در سال 2015 ميزان توليد الياف پلي استر به بيش از 2 برابر الياف پنبه رسيد كه اين موضوع حاكي از اهميت بسيار زياد اين الياف در صنعت نساجي مي باشد. [2]
هرچند در حال حاضر توليد الياف پنبه در جهان با كمك گرفتن از اصلاحات ژنتيكي ارقام پنبه و روشهاي مدرن كشاورزي به حد تقريبي 25.7 ميليون تن در سال رسيده است، كه نشان دهنده سهم 25 درصدي اين الياف در كل توليد الياف جهان در سال 2017 مي باشد ولي در همين سال توليد پلي استر نزديك به 60 ميليون تن در سال رسيد كه حاكي از سهم 60 درصدي اين الياف از توليد جهاني الياف مي باشد. [3]
با توجه به توليد و مصرف بيش از 103 ميليون تن الياف در سال 2017 ميلادي (5% افزايش نسبت به سال قبل) مشخص است كه پس از پلي استر و پنبه به عنوان دو بازيگر اصلي صنعت نساجي، مجموع مصرف ساير الياف نساجي نظير پشم، ابريشم، پلي آميد (نايلون)، اكريليك، ويسكوز و … كمتر از 18 ميليون تن در سال مي باشد كه اين موضوع حاكي از اهميت بسيار زياد توجه به الياف پلي استر و پنبه در صنعت نساجي دارد. [4]
برطبق نمودار شكل 2 در حال حاضر پس از الياف پلي استر و پنبه به ترتيب الياف سلولزي بازيافته (ويكسوز، استات، تنسل و …)، نايلون، پلي پروپيلن، اكريليك و پشم پرمصرف ترين الياف در صنايع نساجي و كاربردهاي مشابه آن مي باشند.

هرچند در توليد الياف سلولزي بازيافته نظير ويسكوز، استات سلولز، تري استات و … نيازمند دسترسي به منابع بسيار زياد سلولزي نظير جنگل هاي با دوره رشد سريع، كه عمدتاً در كشورهاي خاصي نظير اروپاي شمالي و يا جنوب شرق آسيا، هند و چين وجود دارند هستيم، اما با توجه به خصوصيات بسيار مطلوب آنها و شباهت بسيار زياد به الياف طبيعي پنبه، اقبال جهاني به مصرف آنها بسيار زياد و به همين خاطر مجموعاً ميزان مصرف آنها در جايگاه سوم مصرف جهاني الياف قرار دارد.
همانگونه كه در نمودار شكل 3 نشان داده شده است در سال زراعي 2017-2018 بزرگترين توليدكنندگان الياف پنبه جهان به ترتيب عبارت بودند از (ارقام به هزار تن):

هند (6205)، چين (5987)، آمريكا (4555)، برزيل (1894)، پاكستان (1785)، استراليا (1045)، تركيه (871)، ازبكستان (838)، تركمنستان (296) و بوركينافاسو (158) [5]
برطبق اين آمار ميزان توليد الياف پنبه در 3 كشور هند، چين و آمريكا داراي اختلاف فاحشي با ساير كشورهاي دنيا بوده و اين 3 كشور به تنهايي بيش از 65 % توليد جهاني الياف پنبه را در اختيار خود دارند.
همچنين 3 كشور همسايه ايران (تركيه، تركمنستان و پاكستان) كه از اقليم آب و هوايي نسبتاً مشابهي با كشور ما برخوردار هستند در مجموع نزديك به 12 % توليد جهاني الياف پنبه را در اختيار دارند در حاليكه ميزان توليد در كشور ايران بسيار كمتر از نيم درصد جهاني مي باشد.
هرچند در توليد الياف سلولزي بازيافته نظير ويسكوز، استات سلولز، تري استات و … نيازمند دسترسي به منابع بسيار زياد سلولزي نظير جنگل هاي با دوره رشد سريع، كه عمدتاً در كشورهاي خاصي نظير اروپاي شمالي و يا جنوب شرق آسيا، هند و چين وجود دارند هستيم، اما با توجه به خصوصيات بسيار مطلوب آنها و شباهت بسيار زياد به الياف طبيعي پنبه، اقبال جهاني به مصرف آنها بسيار زياد و به همين خاطر مجموعاً ميزان مصرف آنها در جايگاه سوم مصرف جهاني الياف قرار دارد.
همانگونه كه در نمودار شكل 3 نشان داده شده است در سال زراعي 2017-2018 بزرگترين توليدكنندگان الياف پنبه جهان به ترتيب عبارت بودند از (ارقام به هزار تن):
هند (6205)، چين (5987)، آمريكا (4555)، برزيل (1894)، پاكستان (1785)، استراليا (1045)، تركيه (871)، ازبكستان (838)، تركمنستان (296) و بوركينافاسو (158) [5]
برطبق اين آمار ميزان توليد الياف پنبه در 3 كشور هند، چين و آمريكا داراي اختلاف فاحشي با ساير كشورهاي دنيا بوده و اين 3 كشور به تنهايي بيش از 65 % توليد جهاني الياف پنبه را در اختيار خود دارند.
همچنين 3 كشور همسايه ايران (تركيه، تركمنستان و پاكستان) كه از اقليم آب و هوايي نسبتاً مشابهي با كشور ما برخوردار هستند در مجموع نزديك به 12 % توليد جهاني الياف پنبه را در اختيار دارند در حاليكه ميزان توليد در كشور ايران بسيار كمتر از نيم درصد جهاني مي باشد.
در همين بازه زماني بر طبق آمار مجري طرح پنبه، معاونت امور زراعت، وزارت جهاد كشاورزي ميزان توليد پنبه ايران در سال زراعي 1397-1396 برابر با 55838 تن بوده است كه حاكي از سهم بسيار ناچيز ايران در مقياس توليد جهاني طلاي سفيد مي باشد. [6]
پلي استر
پلي اتيلن ترفتالات (PET) مهمترين عضو خانواده پلي استرها مي باشد كه علاوه بر صنعت نساجي (به صورت الياف استيپل، نخ فيلامنت، منسوج بي بافت اسپان باند و ...) به عنوان ماده اوليه صنايع بسته بندي در توليد بطري، فيلم و … نيز مورد استفاده قرار مي گيرد.
آمار حاكي از آن است كه از مجموع 76.66 ميليون تن توليد پلي استر جهان در سال 2016 ميلادي (شامل پلي استر بازيافتي) نزديك به 44 % به صورت نخ فيلامنتي، 20.2 % به صورت الياف استيپل، 27.5 % به عنوان بطري و مابقي به صورت فيلم و ساير محصولات پليمري تبديل شده است كه در نمودار شكل 4 نشان داده شده است. به عبارت ديگر بيش از 62 % پلي استر توليدي در جهان در صنايع نساجي مورد استفاده قرار مي گيرد. [7]
برطبق پيش بيني ها ميزان افزايش توليد جهاني الياف در طي سالهاي آتي تا سال 2025 ميلادي در محدوده 3.7 % در سال مي باشد كه از اين ميزان رشد نزديك به 95% سهم پلي استر مي باشد. به عبارت ديگر پلي استر در طي دهه هاي آتي تنها محرك بازار الياف نساجي و تامين كننده نيازهاي رو به رشد اين بازار مي باشد. [2]
پلي استر به دو صورت نخ فيلامنتي و الياف استيپل (منقطع) در صنت نساجي مورد استفاده قرار مي گيرد كه هر كدام از آنها داراي انواع و زيرشاخه هاي متفاوتي مي باشند.
در سال 2017 ميلادي از نزديك به 60 ميليون تن توليد جهاني پلي استر نساجي قريب به 36 ميليون تن آن به صورت نخ فيلامنتي نيمه آرايش يافته و كاملاً آرايش يافته (POY–FDY) و تقريباً 24 ميليون تن آن به صورت الياف استيپل توليد شده اند.
بررسي آمار حاكي از آن است كه در طي 5 سال گذشته ميزان رشد مصرف نخ هاي فيلامنتي پلي استر در محدوده 7.9 % بوده است كه خود به تنهايي بيش از 2 برابر متوسط مصرف رشد جهاني الياف مي باشد. البته اين نرخ رشد در سالهاي آتي تا حد 6% كاهش خواهد يافت كه حتي اين عدد نيز نزديك به 2 برابر متوسط جهاني نرخ رشد توليد الياف مي باشد.

همانگونه كه در نمودار شكل 5 مشخص است از ابتداي دهه 2000 ميلادي به يكباره با قدرت گرفتن صنعت توليد نخ هاي فيلامنتي در چين رشد بسيار شديد توليد اين نخها آغاز گرديد كه همزمان منجر به كاهش توليد در كشورهاي پيشرفته ژاپن، اروپاي غربي و آمريكا گرديد. البته در كنار كشور چين، در ساير كشورهاي آسياي جنوبي و جنوب شرقي نظير هندوستان نيز ميزان توليد نخهاي فيلامنتي در طي چند سال اخير روند رو به رشدي داشته است.

همانگونه كه در نمودار شكل 6 نيز نشان داده شده است، مشابه نخ هاي فيلامنتي پلي استري در بخش الياف استيپل پلي استر نيز در طي 5 سال گذشته رشدي در حد 6.4 % وجود داشته كه در حد 2 برابر رشد متوسط جهاني مصرف الياف بوده است.
در اين بخش نيز حركت سريع چين از ابتداي دهه 2000 ميلادي آغاز گرديد كه البته در كنار آن ميزان توليد در تعدادي از كشورهاي آسيايي نظير هند نيز روند صعودي داشت كه مهمترين علت آن عدم توانايي الياف طبيعي نظير پنبه در تامين نيازهاي واحدهاي ريسندگي الياف كوتاه بوده است.
مجموع اين آمار حاكي از آن است كه بيش از 65 % بازار جهاني پلي استر در اختيار كشور چين بوده و اين كشور نقش تعيين كننده اي در اين بازار دارد.
علاوه بر الياف استيپل و نخ هاي فيلامنتي نساجي، از پليمر پلي اتيلن ترفتالات براي توليد نخهاي صنعتي نيز استفاده مي شود كه هم اكنون حوزه هاي كاربردي اين بخش با سرعت زيادي رو به گسترش مي باشد.
نخهاي صنعتي در كاربردهاي مختلفي از قبيل نخ تاير (29 %)، قطعات لاستيكي مستحكم شده با منسوجات (23 %)، نوار و تسمه هاي بافته شده (19 %)، طنابهاي بافته شده (14 %)، كيسه هواي خودرو (6 %)، نخ دوخت (4 %) و … مورد استفاده قرار مي گيرند كه سهم هركدام از آنها در اين بازار در شكل 7 نشان داده شده است.

شكل 7 – سهم كاربردهاي مختلف نخهاي صنعتي
تهيه و تنظيم: دكتر شاهين كاظمي – دكتري مهندسي شيمي نساجي و علوم الياف – عضو هيئت مديره انجمن صنايع نساجي ايران
اشتراک رایگان سالانه مجله کهن
جهت دریافت اشتراک رایگان سالانه مجله نساجی و فرش ماشینی کهن در فرم زیر ثبت نام کنید




