توليد بهنگام

همزمان با پيشرفت علوم، مديريت توليد نيز مناسب با آن در جهت تكامل رشد كرده است. عامل اصلي اين تغييرات همان محدود بودن منابع توليد در مقابل نامحدود بودن نيازهاي انسان ميباشد.
دست اندركاران توليد همواره سعي كرده‌اند تا از منابع محدود حداكثر استفاده را ببرند.

در اين بين سازمانهايي موفق بوده‌اند كه استفاده از خلاقيت و بكارگيري روشها و سياستهاي برتر با منابع موجود خود نيازهاي بيشتري را ارضاء نمايند و كشورهايي توانسته‌اند توان اقتصادي خود را افزايش دهند كه ارزش افزوده بيشتري را در اين فرآيند پديد آورند.
ايجاد كالا و خدمات را (توليد) مي‌نامند و مديريت توليد به مجموعه‌اي از فعاليتها اطلاق ميشود كه منابع در دسترس را به كالا و خدمات تبديل نمايد. فعاليتها در سازمانها منجر به ايجاد كالا و خدمات ميگردد.

همانطور كه مي‌دانيم براي ايجاد كالا و خدمات هر سازمان بايد سه وظيفه 1) بازاريابي 2) توليد/عمليات 3) مالي/حسابداري را انجام دهد. و نيز همه مديران نيز بايستي وظايف اساسي فرآيند مديريت را انجام دهند كه اين فرآيند شامل 1) برنامه‌ريزي 2) سازماندهي 3) كارگزيني 4) رهبري 5) كنترل است.
عالمان مديريت توليد در عصر جديد تمام تلاش خود را در به انجام رساندن بهترين نحوه توليد انجام داده‌اند. وجود نظريه‌ها و تئوريهايي كه بسياري از اين تئوريها در قالب عمل به اثبات ريشه حاكي از تحقيق و بررسي كامل مسائل مديريتي و توليدي هر سازمان با در نظر گرفتن شرايط مختلف اقتصادي و اجتماعي و حتي فرهنگي هر جامعه بوده است.
مفاهيمي چون كايزن، مديريت كيفيت جامع ‏Total Quality Management (TQM)‎‏ ، هوشين كانري ‏‎(Ho shin Kanri)‎، سيستم توليد به موقع  ‏Just in Time (JIT)‎‏ ، سيستمهاي توليد انعطاف‌پذير ‏‎(Flexible Manufacturing Systems)‎‏ ‏‎(FMS)‎‏ و… از جمله سيستمهايي است كه در سراسر دنيا به اجرا درمي‌آيد و موجب موفقيت و پيشرفت بسياري از سازمانها شده است. به طوريكه پايه يك اقتصاد و توليد رقابتي را در دنيا فراهم كرده است.
همانطور كه گفته شد كشورهايي توانسته‌اند توان اقتصادي خود را افزايش دهند كه ارزش افزوده بيشتري را در اين فرآيند پديد آورند. در اين ميان، نظام توليد به موقع ‏‎(JIT)‎‏ نظامي است كه اخيراً مورد توجه سازمانهاي صنعتي و حتي سازمانهاي بازرگاني قرار گرفته است و مهمترين علت آن افزايش توان رقابتي شركتهاي (ژاپني) در اثر توفيق آن‌ها در اثر استفاده از اين تفكر ميباشد.
اين تئوري اولين بار توسط ‏‎(MR TAHCHI OHNO)‎‏ معاونت فني كارخانه تويوتا ژاپن در دهه 1950  طراحي و اجرا شد. در آن زمان ‏‎(MR . EIJI)‎‏ مدير عامل شركت تويوتا تصميم به حذف ضايعات گرفت.
در تعريف ضايعات اين طور آماده است كه هرچيزي كه از حداقل مورد نيازش بيشتر مصرف شود اما هيچگونه ارزش افزوده‌اي را به محصول اضافه ننمايد اعم از زمان، نيروي انساني، سرمايه و قطعات يدكي و … و همچنين در تعريف ارزش افزوده:     ارزش افزوده = قيمت مواد  –  قيمت محصول
هدف ‏‎(jit)‎‏ حذف آن دسته از فعاليتهايي است كه ارزش افزوده در محصول ايجاد نميكنند.
نظام توليد به موقع ‏‎(jit)‎‏ تفكر و نگرش نوين در اداره سازمانهاي صنعتي است كه با اصول و تكنيكها و روشهاي خاص، به دنبال حذف كامل اتلاف و افزايش بهره‌وري در تمامي فعاليتهاي داخل و خارج سازمان ميباشد.
در اين سيستم خريد و تهيه قطعات و مواد اوليه نقش بسيار مهم و كليدي در اداره و اجراي ‏‎(jit)‎‏ دارد چون اثر مستقيم بر روي بهره‌وري و تنظيم موجودي در جريان ساخت و كاهش موجودي انبار تا حد صفر و نوع و نحوه خريد و توليد دارد.
– استفاده و بستن قرارداد با تأمين كنندگان مواد و قطعات و انتخاب آن‌ها به عنوان يكي از اعضاي خانواده سازمان بسيار مهم و تأثيرگذار است.

اصول كليدي ‏‎ jit
‎سيستم توليد بهنگام داراي اصول كليدي است كه در راستاي انجام اين اصول، سيستم ‏‎(jit)‎‏ به اجرا درخواهد آمد و نتايج خود را نشان خواهد داد.

1- برنامه توليد ثابت و يكنواخت در افق زماني مشخص ‏
A Fixd, Steady Rate of Production
‎در اين سيستم معمولاً برنامه‌ريزي بايد در يك افق زماني كاملاً ثابت (معمولاً ماهانه) باشد. و سعي در اين است كه برنامه زمان‌بندي بسيار دقيق عمليات طوري زمان‌بندي شود كه كالاي نيم ساخته زيادي بين خطوط باقي نماند. در اين سيستم ضربه تأخير براي هر عملياتي كم است. لذا كليه فعاليتها مي‌بايستي كاملاً باهم هماهنگ باشد. ‏

‏2 – حداقل نمودن موجودي‌ها ‏‎ Low Inventories
‎‏- حداقل كردن موجوديها تأثير مستقيم در كاهش هزينه نگهداري كالا خواهد داشت. صرفه‌جويي در فضاي نگهداري كالا در انبار و يا در بين خطوط و ايستگاههاي كالا. همچنين اين عمل باعث افزايش توجه مديران به مشكلات توليدي و تلاش در جهت رفع و پيشگيري از بوجود آمدن خطاهاي بعدي خواهد شد.

3- كوچك كردن دسته‌هاي توليد‏‎Small Lot Size
‎منظور از كوچك بودن اندازه فيزيكي قطعه مورد نظر نيست.
كوچك بودن دسته‌هاي توليدي موجب كاهش هزينه‌هاي حمل و نقل، كاهش فضاي مورد نياز و نگهداري كالا و به حداقل رساندن بي‌نظمي‌ها در ايستگاههاي كاري شده. و اين كوچكي باعث رفع سريع عيوب و همچنين زمان سريع بازرسي و بازسازي خواهد شد.
و نيز باعث انعطاف‌پذيري در برنامه زمان‌بندي شده خواهد شد و توليد بر اساس برنامه‌اي صورت خواهد گرفت كه بر مبناي سفارش مشتري يا فروش رسيدن مقدار معيني از كالاي موجود باشد.

4- راه اندازي هاي سريع با كمترين هزينه ‏ Quick , Low Cost Setup
‎كوچك كردن دسته‌هاي توليد و تغيير تركيب توليدات نيازمند به راه‌اندازي‌هاي مكرر دارد. در اين سيستم لازم است بعضي ماشين آلات به طور سريع از توليد يك محصول به توليد محصول ديگر تغيير وضعيت دهند. براي همين استفاده از ابزارهاي نصب و راه‌اندازي بايد تا آنجايي كه ممكن است ساده و استاندارد باشد و نيز استفاده از تكنولوژي ‏GT Group Technology‏ بسيار مفيد است.
تكنولوژي گروهي عبارت است از تجزيه و تحليل و مقايسه اجزاء و قطعات و دسته‌بندي و گروه‌بندي آن‌ها در يك مجموعه با ويژگيهاي مشترك و مشخص.
– يكي ديگر از تكنيكهاي مورد استفاده، استفاده از ‏SMED (Single minute Exchange of Dic)‎‏ كه تا آنجا كه امكان دارد فعاليتهاي داخلي ‏‎(IED)‎‏ را به فعاليتهاي خارجي ‏‎(OED)‎‏ تبديل مي‌نمايد.

5- لي اوت سلولي‏‎ Lay out
‎استفاده از ‏GT‏ كه منجر به كاهش زمان آماده‌سازي و كاهش موجودي در جريان ساخت و برنامه‌ريزي و كنترل بهتر ابزار و استفاده از طرحهاي فرآيند استاندارد ميشود. بسيار قابل توجه است. طبقه‌بندي كالاهاي هم خانواده از نظر فرآيند و ساخت و قرار گرفتن ماشين آلات مربوطه در هر طبقه و ….

6-سرويسهاي پيشگيرانه و تعميرات‏‎ Preventive Maintenance & Repair

‎چون در سيستم ‏‎(jit) ‎‏ كالاي در جريان ساخت كم است. خرابي ماشين‌آلات بسيار مشكل‌آفرين است . براي حداقل رساندن اين خرابي‌ها و وقفه‌هاي توليدي برنامه‌هاي دقيق تعمير و نگهداري و پيشگيري طراحي اجرا ميشود و افراد مسئول ابزارآلات و تجهيزات مورد استفاده خود ميباشند.
با اين وجود امكان خرابي ماشين آلات وجود دارد لذا سيستم طوري طراحي ميشود كه قطعه يدكي مورد نياز و حساس بلافاصله در دسترس قرار گيرد و به افراد آموزش داده مي شود كه خود تعمير و نگهداري تجهيزات را به عهده داشته باشند.

7- كارگران چند منظوره ‏‎ ‏‎Multifunctional Workers
‎بر خلاف سيستمهاي قديمي كه كارگران فقط به يك مهارت آشنايي داشتند در اين سيستم بايد كارگران به مهارتهاي ديگر نيز آشنايي كامل داشته باشند كه چنانچه يك فرد به دليلي نتواند به موقع به سركارش حاضر شود فرد ديگر بتواند كار او را انجام دهد. تا در برنامه‌ريزي لطمه‌اي پيش نيايد.
مزيت اين عمل نيز در صورت ديگر خود به اين گونه است كه هر كارگر در صورت دريافت يك قطعه ناسالم از مرحله قبلي ميتواند آن‌ها را گزارش كرده يا پس بفرستد البته نقش مديريت در اين زمينه بسيار مهم است.
‏
‏8- بالا برد سطح كيفيت ‏‎ High Quality level ‎اين امر ازچهار طريق انجام ميشود:
1- فراهم نمودن استانداردهاي قطعات و محصول (از نظر كيفيت) از طريق استاندارد نمودن شيوه‌هاي كاري و ابزارآلات براي بالا بردن سطح كيفيت
2- از طريق فشار آوردن به توليد كنندگان و عرضه كنندگان مواد‏ اوليه كه بالاترين كيفيت مواد را عرضه نمايند تا از اين طريق هزينه بازرسي را پايين آورند. ‏
3- فشار آوردن به كاركنان تا مسئول كيفيت بالاي توليد باشند، با فراهم نمودن ابزارآلات لازم براي انجام كار، آموزش روشهاي كار و روش اندازه‌گيري كيفيت و حذف خطاها و حمايت از آن‌ها و تشويق افراد. ‏
4- استفاده از روشهاي كنترل بصري‎ Visual Controls  ‎

‏9- روحيه همكاري و مشاركت جويانه‏‎A Cooporative Spirit
‎ارتباطات، احترام متقابل و وجود يك روحيه دوستانه و ترويج يك فرهنگ همكاري و احترام متقابل بين كارگران و مديران و همچنين تأمين كنندگان و فروشندگان مواد و قطعات در سيستم ‏jit‏ بسيار ضروري است.

10- فروشندگان قابل اعتماد‏‎ Reliable Vendors
‎فروشندگاني كه بتوانند دسته‌هاي كوچك را با كيفيت بالا ارائه دهند و ايجاد يك روحيه همكاري بين خريدار و فروشنده شرط لازم است. و همچنين تأمين كنندگان مواد و قطعات در واقع بخشي از كارخانه محسوب ميشوند. آن‌ها نيز از كارتهاي كانبان استفاده ميكنند. ‏

‏11- استفاده از سيستم كششي در فرآيند توليد ‏‎ Pull System of Moving Goods‎
استفاده از دو كارت كانبان (كانبان برداشت و كانبان توليد) ‏‎(Kanban)‎‏ و نيز مونتاژ بر اساس سفارش خط بعدي در اين سيستم اجرا ميشود.

12- استفاده از چراغهاي  ‏Anelon‏  جهت نشان دادن وضعيت ‏‎Problem Solving ‎
‏ توليد و استفاده از تيم‌هاي تصميم‌گيري و استفاده از ‏‎(Fish bone)‎‏ براي ارائه راه حل مسئله..
دوازده عنصر كليدي فوق لازمه وجود بدنه ‏‎(jit)‎‏ است و نبودن و يا اجرا نشدن هركدام در اجراي صحيح اين سيستم تأثير خواهد داشت.با اين همه مديريت مناسب توليد و مديريت كارخانه نقش اساسي در اجراي اين سيستم و آشنا كردن پرسنل به اجراي اين سيستم دارد.
‏

مزاياي بكارگيري ‏‎ jit ‎
‏1ـ كاهش موجودي در جريان ساخت
2ـ كاهش موجودي انبار (تا حد حذف انبار)‏
‏3ـ كشف ساده‌تر عيوب و مشكلات ‏
‏4ـ افزايش انعطاف پذيري در مقابل تنوع و كميت تقاضا ‏
‏5ـ ارتقاء و بهبود كيفيت
‏6ـ حذف بازرسي ‏
‏7ـ كاهش مقادير خريد قطعات ‏
‏8ـ افزايش ظرفيت ‏
‏9ـ كاهش سربار ‏
‏10ـكاهش هزينه سرمايه گذاري ‏
‏11ـ كاهش حمل و نقل قطعات بين بخشها ‏
‏12ـ كاهش زمان تأخير و توليد

نويسنده: امير روشنايي- انجمن علمي نساجي دانشگاه آزاد اسلامي كاشان‏