گذار تاریخی در صنعت نساجی ازبکستان 

ازبکستان کشوری در آسیای مرکزی است که به خاطر میراث فرهنگی غنی و هنرهای سنتی نساجی خود شناخته شده است. بخش نساجی در ازبکستان سهم قابل توجهی در اقتصاد این کشور دارد و طبق شواهد تاریخی، پنبه از قرن پنجم یا ششم در ازبکستان کنونی کشت می‌شده است و دوران طلایی در کشت پنبه و تولید نساجی به دوران شوروی باز می گردد.

صنعت نساجی ازبکستان

صنعت نساجی ازبکستان به عنوان یکی از کلیدی ترین صنایع ملی آن، نقش مهمی در توسعه اقتصاد و فرهنگ این کشور دارد. از آنجایی که سود صنعت نساجی منجر به تعمیق و گسترش سیستم تولید ملی به طور کلی می شود، تبدیل آن از صادرات پنبه به تولید کالا، ظرفیت اقتصاد ملی ازبکستان را برای مصون ماندن خود از بی ثباتی در بازار کامودیتی ها را افزایش می دهد.

در ازبکستان مانند سایر کشورهای در حال توسعه، در حالی که جهت گیری های استراتژیک و استراتژی های توسعه زیادی برای صنایع کلیدی وجود دارد، منابع سرمایه گذاری محدود است. دولت ازبکستان توجه زیادی به صنعت نساجی داشته و برنامه های توسعه پایدار را برای بهبود آن ایجاد کرده است. ازبکستان جزء کشورهای با سریع ترین رشد در ریسندگی در سطح جهان هست که آمارها حکایت از رشد ۳۰ درصدی سالانه دارد.

علاوه بر این، برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی تلاش می‌کند و به دنبال خصوصی‌سازی و سرمایه‌گذاری خصوصی برای تسریع توسعه صنعت نساجی با بهره‌گیری از مزایای پنبه و نخ پنبه غنی، نیروی کار ارزان و منابع زیرساختی (یعنی آب، گاز طبیعی، برق) و بازار داخلی آن (بزرگترین جمعیت در آسیای مرکزی) است. تاکنون بیش از ۳ میلیارد دلار در بخش نساجی سرمایه گذاری خارجی از جانب کشورهایی چون کره جنوبی، ترکیه، هند، سوئیس، سنگاپور، انگلستان و آلمان در قالب ۱۵۰ مجموعه تولیدی نساجی و پوشاک صورت گرفته است.

از جمله سرمایه گذاری‌های مهم در حوزه نساجی ازبکستان می‌توان به حضور و فعالیت شرکت ژاپنی (YKK) فعال در زمینه تولید لوازم نساجی، تعهد بانک توسعه آسیایی برای توسعه صنعت نساجی ازبکستان برای سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲، فعالیت موسسه کره ای تکنولوژی صنعتی (Kitech) برای توسعه سیستمی‌ برای تربیت و آموزش نیروهای ماهر در حوزه صنعت نساجی ازبکستان، راه اندازی شعبه ازبکستان شرکت سوئیسی ریتل برای تولید تجهیزات شانه‌های نساجی، پروژه ۱۵ میلیون دلاری ساخت تکنو پارک نساجی با مشارکت کره جنوبی و فعالیت شرکت نساجی آمودر در شهر ترمذ (Amudar Textile) با مشارکت انگلیس با سرمایه ای بالغ بر ۱۳ میلیون دلار اشاره کرد. کشورهای چین، ترکیه، سوئیس، آلمان، کره جنوبی، ژاپن، آمریکا و هند از جمله سرمایه گذاران خارجی درحوزه نساجی ازبکستان به شمار می روند.

صنعت نساجی در ازبکستان پتانسیل بالایی دارد اما تاکنون محقق نشده است. مزیت های رقابتی قابل توجهی در بازارهای داخلی و بین المللی از طریق در اختیار داشتن مواد اولیه داخلی دارد. پتانسیل بالای توسعه صنعت نساجی در واقع می تواند یکی از نقاط رشد کل اقتصاد ملی باشد. عوامل فرصت عبارتند از گسترش روندهای مد جدید از طریق منابع جهانی، تولید با انطباق خریدار، رشد احتمالی بازار کشورهای مستقل مشترک المنافع با پتانسیل بالا، ورود به همکاری اقتصادی اوراسیا و مقررات ایالات متحده آمریکا در مورد صادرات چین.

تهدیدها هم شامل سیاست‌های زیست‌محیطی و تقویت مسئولیت‌های اجتماعی در کشورهای پیشرفته، تبعیت فنی توسط کشورهای پیشرفته، و تجاوز به بازار با قیمت متوسط تا پایین از سوی چین و ویتنام است. علاوه بر این اشکالات صنعت نساجی ازبکستان شامل پایه ضعیف آن برای الیاف شیمیایی که با توجه به گرایش اخیر به سمت منسوجات کاربردی در بازار جهانی ضروری است و پایه تولید نسبتاً کم فناوری و منسوخ آن با تمرکز بر صادرات کالاهای ارزان است.

از دیگر مسائل نیز می توان به ضعف در محیط لجستیکی از نظر مدت و هزینه به دلیل موقعیت داخلی آن، کنترل دولت و عدم همکاری شعب، کمبود آب و نرخ پایین مکانیزاسیون در صنعت پنبه اشاره کرد. با وجود اینکه صنعت عمدتاً به طور گسترده در حال توسعه است و در حال حاضر بیش از ۷۵۰۰ بنگاه در ازبکستان فعالیت می کنند، اما به طور متوسط ۶۰-۷۰٪ ظرفیت های تولیدی با ظرفیت کامل کار می کند که یکی از دلایل اصلی این امر کمبود سرمایه در گردش است.

با وجود چالش ها، بخش نساجی در ازبکستان همچنان بخش مهمی از اقتصاد و فرهنگ این کشور است. با سیاست ها و سرمایه گذاری های صحیح، این پتانسیل را دارد که به رشد خود ادامه دهد و به توسعه اقتصادی کشور کمک کند برای مقابله با این چالش ها، دولت ازبکستان اقداماتی را برای حمایت از صنعت نساجی انجام داده از جمله ارائه یارانه ها و مشوق های مالیاتی برای تولیدکنندگان نساجی و همچنین سرمایه گذاری در زیرساخت ها و برنامه های آموزشی برای بهبود مهارت های کارگران نساجی، با این وجود این صنعت با رقابت فزاینده ای از سوی دیگر کشورهای تولیدکننده نساجی، به ویژه در آسیا مواجه است.

نیاز مبرم به حرکت از الگوهای مصرف و تولید ناپایدار به اقتصاد سبز و توسعه پایدار، به ویژه در دوران بهبود اقتصادی پس از همه گیری، به طور فزاینده ای درک می شود. این تغییر مستلزم سیاست‌های کافی، مکانیسم‌های اجرایی با قابلیت‌های مناسب، افزایش آگاهی و آموزش و همچنین نوآوری است. دولت ازبکستان مایل است استراتژی صادرات خود را از پنبه خام به نفع کالاهای تمام شده با ارزش بیشتر تغییر دهد.

سیاست دولت ازبکستان در بخش نساجی

سیاست دولت در اولویت صادرات الیاف پنبه، همراه با به حداقل رساندن فرآوری آن و صادرات محصولات آماده، به دلیل بی ثباتی قیمت های جهانی الیاف پنبه، به ویژه در دوره های کاهش شدید قیمت، خطرات قابل توجهی را برای اقتصاد ملی به دنبال دارد. تامین کنندگان نساجی و پوشاک از ازبکستان دارای مزایا و معایبی در بازار هستند. مزیت اصلی آنها وجود پایگاه مواد خام در ازبکستان به ویژه پنبه با کیفیت بالا است که فرصتی برای توسعه و گسترش بیشتر تولید نساجی می دهد. این امر منجر به نوسازی تجهیزات صنعت نساجی و تشویق تولیدکنندگان به تولید کالاهای نهایی درجه یک با استفاده از پنبه محلی شده است.

از جمله اقدامات دولت میتوان به ایجاد آژانس توسعه صادرات زیر نظر وزارت سرمایه گذاری و تجارت خارجی جمهوری ازبکستان اشاره کرد که وظایف آژانس شامل اجرای برنامه ” Made in Uzbekistan” برای تبلیغ برندها و کالاهای داخلی در خارج از کشور از طریق هلدینگ نمایشگاه های ملی، علاوه بر این آژانس انواع مختلفی از کمک‌ها را به سازمان‌های صادرکننده ارائه می‌کند: پشتیبانی اطلاعاتی و مشاوره ای، خدمات حقوقی، کمک های مالی، بازاریابی و همچنین در امور مالیاتی و اداره گمرک، قیمت گذاری، اجرای استانداردسازی و صدور گواهینامه بین المللی سیستم ها، کمک در یافتن خریداران و دیگر پشتیبانی ها.

علاوه بر تلاش‌های دولت، برخی از شرکت‌های نساجی در ازبکستان نیز با سرمایه‌گذاری در فناوری و اتوماسیون، ارتقای کیفیت محصولات خود و بهبود شرایط کاری و دستمزد کارکنان خود تلاش کرده‌اند تا رقابت‌پذیری خود را بهبود بخشند. این تلاش ها به بخش نساجی کمک می کند تا در بازار جهانی کارآمدتر و رقابتی تر شود.ازبکستان در دهه گذشته رشد اقتصادی بالایی را به ثبت رسانده است که بخشی از آن ناشی از رشد تجارت خارجی و تغییر ساختار صادرات بوده است.

برای حمایت از صنعت نساجی و پوشاک رییس جمهور ازبکستان شوکت میرضیایف فرمانی ابلاغ کرد که فرصت های گسترده ای را برای صادرات باز کرد. بر اساس این قطعنامه، تولید کنندگان پروژه های سرمایه گذاری مصوب شده در سال های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ و همچنین تامین سرمایه در گردش بنگاه های پوشاک و بافتنی نساجی از محل خطوط اعتباری تامین می کنند.

صندوق بازسازی و توسعه جمهوری ازبکستان به مبلغ ۳۰۰ دلار میلیون، وام از بانک های تجاری، وجوه استقراضی از موسسات مالی بین المللی و خطوط ازاعتبار بانک های خارجی برای صنایع نساجی و پوشاک را تامین می نماید و به منظور اطمینان از یک افزایش حجم صادرات انجمن صادراتیUzbektextilprom را ترتیب داد. این ستاد پشتیبانی که شامل کارکنان و همچنین نمایندگان منطقه ای انجمن است در صادرات محصولات نساجی داخلی، مطالعه وبررسی انجام داده و به حل مشکلات موجود کمک می کنند. برای افزایش رقابت پذیری محصولات نساجی داخلی در بازارهای سنتی و آینده ساز اقداماتی در حال انجام است که می توان به کاهش عوارض گمرکی به ۵-۱۸٪ مطابق با تجربه کشورهای اتحادیه اروپا، ترکیه، چین، کره جنوبی، تاجیکستان و ترکمنستان اشاره کرد.

صادرات نساجی ازبکستان

قرار است صادرات محصولات نساجی تا سال ۲۰۲۵ به ۷ میلیارد دلار افزایش یابد. این در حالی است که ازبکستان در دهه گذشته رشد اقتصادی بالایی را به ثبت رسانده است که بخشی از آن ناشی از رشد تجارت خارجی و تغییر ساختار صادرات بوده است. بر اساس گزارش منتشر شده توسط کمیته آمار ازبکستان، این کشور در سه ماهه اول سال ۲۰۲۱ به ارزش ۶۳۷.۷ میلیون دلار محصولات نساجی به ۵۴ کشور صادر کرده است.

۱۷۴.۹ میلیون دلار بیشتر از صادرات کشور در مدت مشابه در سال ۲۰۲۰ است. این کشور در سال ۲۰۲۰ کالاهای نساجی به ارزش ۱.۹ میلیارد دلار به ۷۰ کشور خارجی صادر کرده بود. در این راستا، مفاهیم مربوطه برای توسعه شتابان صنعت نساجی و پوشاک و لباس بافتنی برای دوره ۲۰۱۹-۲۰۲۵ توسعه یافته است.

این کشور تولید انواع جدیدی از کالاها (نخ مخلوط، نخ پنبه مرسریزه، مخلوط پارچه، منسوجات فنی)، با تقویت همکاری با صنایع شیمیایی و مهندسی مکانیک و جهت گیری تدریجی به تولید محصولات رقابتی با فناوری پیشرفته که مطابق با منسوجات با ارزش افزوده بین المللی است را از سال ۲۰۱۹ در دستور کار خود قرارداده است.

امروزه انواع جدیدی از محصولات همانند نخ های فشرده، پارچه، لباس، منسوجات خانگی، نخ های ملانژ، منسوجات فنی به بیش از ۶۰ کشور جهان صادر شده است که در ساختار صادرات، سهم کالاهای با ارزش افزوده بالا در کل حجم صادرات بیش از ۵۰ درصد بوده است با در نظر گرفتن تقاضای ثابت و رو به رشد برای محصولات پنبه داخلی در بازار کامودیتی ها، کار برای جستجو توسعه جغرافیای صادرات محصول، در حال انجام است و بازارهای فروش جایگزین اتحادیه اروپا وآمریکا وآسیای جنوب شرقی عبارتند از: السالوادور، فیلیپین، مراکش، کرواسی، کویت، اسرائیل، کنیا، کانادا، کلمبیا، عربستان سعودی که فرصت بی نظیری برای صنعت از نظر گسترش دامنه است.

هدف اصلی اجرای این استراتژی افزایش حجم تولیدات نساجی است. برای دستیابی به این هدف افزایش تولید صنعتی در دوره ۲۰۱۹-۲۰۲۵ ۳.۸ برابر، پارچه تمام شده ۳.۰ برابر، پارچه های بافتنی ۳.۱ برایر، پوشاک و لباس بافتنی ۵.۳ برابر، جوراب بافی ۱.۶ برابر خواهد گشت.

تحولات نوآورانه و طراحی، تضمین دسترسی گسترده محصولات و برندهای نساجی داخلی به بازارهای خارجی، از جمله استفاده از زیرساخت های لجستیک توسعه یافته و پلتفرم های خواندن الکترونیکی(RFID)، بهبود سیستم برای آموزش پرسنل واجد شرایط برای صنعت، کاهش وابستگی به واردات به دلیل راه اندازی تاسیسات تولید برای تولید رنگ و الیاف مصنوعی ، همچنین به دست آوردن وضعیت ذینفع از سیستم “”GSP + اتحادیه اروپا توسط ازبکستان ، که اجازه می دهد حداقل دو برابر حجم صادرات محصولات شرکت های داخلی به اتحادیه اروپا باشد میتواند افزایش صادرات که عمدتاً به دلیل محصولات با ارزش افزوده بالاست را به ۷.۱ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۵ (افزایش ۵.۷ برابری) افزایش دهد .

طی سالیان متمادی خرده فروشان بین المللی و برندهای پوشاک با اعلام نگرانی ازمحصولات تامین کنندگان ازبک، همه چیز را به دیدگاه انسانی مربوط به پنبه ازبکستان مورد توجه قرار می دادند. با اصلاحات حقوقی انجام شده در ازبکستان در سال های اخیر در زمینه حمایت از کار و مبارزه با کار اجباری نشان داده است که خود برندها آماده همکاری با طرف ازبک هستند و “بایکوت” اعلام شده توسط سازمان های غیردولتی دیگر برای محصولات نساجی ازبکستان قابل اجرا نیست.

در حال حاضر، همراه با کمپین پنبه، توافق نامه ای بین گروه های پنبه و نساجی بین المللی در حال توسعه است برندهای لباس، به شرکت های ازبکستانی امکان می دهند که آزادانه با شرکای اروپایی و آمریکایی کار کنند. نتایج قابل توجهی از نظر حضور طرح‌های Better Cotton در ازبکستان، با کمک شرکت مالی بین‌المللی IFC و جامعه آلمانی به دست آمده است. همکاری بین المللی GIZ در حال حاضر روند ایجاد دفتر نمایندگی در ازبکستان را آغاز کرده است و به زودی پنبه ازبکستانی مطابق با استانداردهای بین المللی توسط خوشه های پنبه-نساجی تولید می شود و ورود سرمایه‌گذاری‌ها به صنعت نساجی در نیمه اول سال نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱.۶ برابر افزایش یافته است. در اینجا باید به اهمیت اجتماعی پروژه توسعه نساجی نیز اشاره کردکه اغلب آنها در مناطق کمتر توسعه یافته و از نظر اقتصادی ضعیف با نیروی کار بیش از حد اجرا می شوند. صنعت نساجی به عنوان یکی از زمینه های مهم در تامین اشتغال و کاهش فقر محسوب می شود.

محصولات نساجی ازبکستان

محصولات نساجی ازبکستان از دیرباز به دلایل محیط زیستی مورد علاقه مصرف کنندگان اروپایی بوده است ، روابط دوستانه و قیمت رقابتی موجب ورود لباس های آماده به بازار اروپا عرضه شود. شرکت های این صنعت با بسیاری از برندهای معروف مانند Hugo Boss، Pierre Cardin، خانه زارا و دیگران کار می کنند. حجم محصولات عرضه شده بسیار کمتر از پتانسیل موجود برای عرضه است که مهم ترین آن تعرفه های بالای موجود هنگام واردات محصولات به اتحادیه اروپا است.

در حال حاضر، ازبکستان از سیستم اولیه ترجیحات عمومی استفاده می کند که بر اساس آن جمهوری می تواند حدود ۳۰۰۰ کالا بدون اخذ عوارض گمرکی و ۳۲۰۰ کالا – با نرخ های کاهش یافته،به کشورهای اتحادیه اروپا صادرات داشته باشد ,اگر ازبکستان ترجیحات تعرفه ای یکجانبه را در چارچوب GSP + دریافت کند، سپس تعداد اقلامی که تولیدکنندگان ازبکستان می توانند به کشورهای اتحادیه اروپا صادر کنند به ۶۲۰۰ اقلام افزایش می یابد.کسب وضعیت ذینفعGSP+ توسط این کشور،میتواند بستری محکم برای رشد پایدار و تنوع صادرات و روابط اقتصادی خارجی سودمند متقابل با کشورهای اتحادیه اروپا گردد.

انجمن “”Uztextileprom یکی از مبتکران پیوستن به سیستم GSP+بود و اکنون وزارت امور خارجه ازبکستان در حال مذاکره با نمایندگان کمیسیون اروپا برای کسب این وضعیت هست که با سفر هیئت ازبکستان به بروکسل ترتیب داده شده است.

در نتیجه طرف اروپایی از تکمیل تصویب تمامی ۲۷ کنوانسیون بین المللی توسط ازبکستان استقبال کرده وآمادگی خود را برای کمک به تهیه درخواست طرف ازبکی برای دستیابی به این امر تأیید کرد وموافقت خود را با به دست آوردن وضعیت ذینفع سیستم ترجیحات تعمیم یافته و انواع حمایت از تامین کنندگان ازبکستان در ورود به بازارهای کشورهای اتحادیه اروپا اعلام داشته است. به گفته کارشناسان، تحت رژیم تجارت ترجیحیGSP + ، حجم صادرات مورد انتظار از محصولات نساجی در مرحله اولیه ۳۰۰ میلیون دلار خواهد بود که پس از آن تا سال ۲۰۲۵ به ۱.۲ میلیارد دلار افزایش خواهد یافت.

برای دستیابی به این اهداف لازم است تعدادی شرایط مطابق با استانداردهای بین المللیدر دستورکار قرار گیرد. توجه به طراحی، کیفیت و سازگاری با محیط زیست محصول ضروری است موضوع دانش بنیان های صنعتی در انجام تجارت با شرکت های اروپایی، بازاریابی و برندسازی همچنان مهم است لذا با همکاری شرکت مشاوره بین المللی قرزی در چارچوب برنامه جهانی انجمن آلمان برای همکاری های بین المللی GIZ توسعه پایدار و افزایش ارزش افزوده در صنعت پنبه با تامین مالی وزارت تعاون اقتصادی فدرال و توسعه آلمان در حال انجام و پروژه ترویج صادرات صنعت نساجی ازبکستان، پیاده سازی کسب و کار و شتاب در صنعت مد پیگیری می شود.

ارتقای صادرات و کمک به کسب و کار حمایت ازطریق کارآفرینان در صنعت مد برای رسیدن به این اهداف، یک کارشناس مستقل از شرکای آلمانی مشارکت خواهد داشت که به مدت ۲ سال با شرکت های صنعتی در ازبکستان همکاری خواهند کرد. در این پروژه استراتژی های بازاریابی و صادرات را برای حضور صنعت نساجی ازبکستان و شرکت هایی که بر بازارهای آلمان و اروپا متمرکز شده اند را فراهم میسازد.

با این حال، هدف ازبکها تنها بازار اتحادیه اروپا نیست. آنها در حال حاضر روی استانداردهای کیفیت کار می کنند که وارد بازارهای کره، ژاپن و آمریکا شوند. هدف اصلی نساجان ازبک پوشش کره زمین با محصولات با کیفیت و سازگار با محیط زیست است. بدین ترتیب در توسعه صنعت نساجی به سبک جمهوری ازبکستان و همچنین به منظور افزایش پتانسیل صادراتی آن، افزایش تولید منسوجات نهایی با کیفیت بالا و سبک ضروری است.

محصولات صنعتی با ارزش افزوده بالا و سهم آنها در صادرات مطلوب است که هدفمند انجام شود بنابراین سرمایه گذاری بیشتر از صنعت ریسندگی و بافندگی ضروری است.اگر تولیدکنندگان ازبک در گذشته عمدتاً بر بازار داخلی متمرکز بودند، اکنون تمرکز آنها علاوه بر بازار داخلی بیشتر ورود به کشورهای خارجی، جایی که آنها علاقه زیادی به منسوجات ازبکستان نشان می دهند هست و این به نوبه خود بر روی افزایش تعداد شرکت های صادرکننده محصولات با علامت تجاری Made in Uzbekistan موثر است که با اطمینان می توان گفت که دور نیست روزی که در اکثر کشورهای جهان در زمان خرید لباس، مصرف کنندگان انتخاب خود را به نفع محصولات ازبکستان انجام می دهند که ممکن است رقیبی شایسته برای محصولات معروف ترین برندهای بین المللی تبدیل شود.