آشنايي با مركز تحقيقات فرش دستباف ايران

مقدمه
فرش دستباف ايران كالايي است پر ارزش ، با سابقه اي بس طولاني كه ريشه در آداب ،فرهنگ ، سنتها و اعتقادات هنرمنداني داشته و دارد كه زيبايي ها و مفاهيم عميق برخواسته از قلب وجان آنان را با سرانگشتاني اعجاز آفرين بر تار و پود قالي و ديگر بافته ها گره مي زند و آثاري شكوهمند را به علاقمندان و مشتاقان آنعرضه مي دارد . ديگر كشورها و توليد كنندگان اين كالا ، بخش عمده اي از اعتبار و پيشرفت خود را مرهون اين هنر – صنعت ايراني مي باشند .

• تاريخچه

نظر به جايگاه مهم هنر – صنعت فرش دستباف در ابعاد اقتصادي ، اجتماعي ، فرهنگي و هنري ، در سال 1375 (( موسسه تحقيقات فرش )) تاسيس شد . با ادغام وزارتين جهاد سازندگي و كشاورزي اين مركز در مجموعهُ سازمان تحقيقات ،آموزش و ترويج وزارت جهاد كشاورزي قرار گرفت . مركز تحقيقات فرش دستباف داراي رديف اعتباري خاص در بودجه سالانهُ دولت جمهوري اسلامي ايران است . اين مركز تنها تشكيلات تخصصي و رسمي كشور در تحقيقات فرش دستباف است .

• اهداف

با توجه به نياز عميق هنر – صنعت فرش دستباف به انجام تحقيقات راهبردي وكاربردي ،اهداف مركز عبارتند از پشتيباني علمي و پژوهشي و دستيابي به راه حل هاي مناسب براي احياء ، حفظ موجوديت و نيز اعتلاي فرش دستباف ايران .

• وظايف اساسي مركز :

• انجام تحقيقات و مطالعات براي حفظ موجوديت ، احياء واعتلاي فرش دستباف ايران .
• شناخت مسائل و مشكلات فني ، اجرايي ، اقتصادي ، اجتماعي و هنري صنعت فرش دستباف با رويكرد علمي و پژوهشي .
• توسعه تحقيقات كاربردي در زمينه هاي مختلف فرش دستباف .
• بررسي ، تصويب ،نظارت ، اجرا و ارزشيابي طرح هاي تحقيقاتي .
• پيشنهاد و پيگيري تامين منابع مالي از طريق مرجع دولتي و بخش خصوصي .
• تلاش واقدام براي ارتقاي ظرفيتها و توان كمي و كيفي مركز در جهت گسترش فعاليتهاي تحقيقاتي ، اعم از تكميل ، تجهيز ابزار ، جذب و ارتقاي نيروي انساني مناسب .
• برگزاري و شركت در مجامع علمي در سطوح ملي ، منطقه اي و بين المللي .
•  انتشار يافته هاي علمي تحقيقات انچام شده و پيگيري اثر بخشي نتايج آنها در عرصههاي كاربردي هنر – صنعت فرش دستباف .
• برگزاري سخنراني ها، ميزگردها و همايش هاي علمي و تخصصي .
•  ايجاد ارتباط با مراكز آموزش عالي و تحقيقاتي داخل و خارج كشور و نيز اجرا طرحهاي تحقيقاتي مشترك .

• توانمنديهاي مركز :

• وجود نيروي انساني متخصص با درجه هاي دكتري ، فوق ليسانس و ليسانس در رشته هاي تخصصي مورد نياز تحقيقات فرش دستباف .
• كتابخانهُ تخصصي فرش دستباف با حدود 3000 عنوان كتاب و مجلات تخصصي فارسي و لاتين .
• وجود پنج بخش تخصصي تحقيقاتي در مركز كه با جامع نگري و توجه به ابعاد مختلف فني ،هنري ، اجتماعي و اقتصادي ، مسائل و مشكلات فرش دستباف را مطالعه مي نمايد .
• وجود آرشيو غني از بافته هاي اصيل ايراني وجود آرشيو غني از ابزار و وسايل بافت و رفوگري .
• وجود آرشيو طرح و نقشه هاي اصيل و سنتي .
• و تجهيزات لازم براي توليدات مربوط به اطلاع رساني و مستند سازي فعاليتها در مركز و در هنر صنعت فرش دستباف ايران .

• اهم وظايف وبرنامه هاي بخشهاي تحقيقاتي :

• نيازسنجي و مسئله يابي در هنر– صنعت فرش دستباف .
• تهيه و تدوين محورهاي تحقيقاتي و مطالعاتي
• نظارت بر طرحهاي در دست اجراء ، بررسي و داوري گزارشات واصله .
• شناسايي صاحب نظران و مراكز علمي داخلي و خارجي و ايجاد ارتباط با آنان .
• جمع بندي نتايج به دست آمده از طرحهاي اجرا شده به منظور تدوين و نشر آنها .
•  ارائه مقالات ، سخنراني ها و برپايي همايش هاي علمي و پژوهشي .
• جستجو و گردآوري اطلاعات علمي و پژوهشي مورد نياز بخش ها .
• شركت در نمايشگاههاي تخصصي فرش و همايش هاي علمي داخلي و خارجي .
•  تكميل آرشيو هاي تخصصي مورد نياز فرش دستباف .
•  كمك به ايجاد بانكهاي اطلاعاتي در زمينه علمي و فني فرش دستباف .

بخش تحقيقاتي بافت و تكميل

اگر چه استفاده از ابزارهاي سنتي و تنوع گره ها در بين هنرمندان اين هنر – صنعت متداول است ، ولي بايد به تناسب نيازهاي روز و بهره مندي از فنون جديد در جهت ارتقاء كمي و كيفي فرش دستباف اقدامات لازم نيز انجام شود .
بخش تحقيقاتي بافت و تكميل ، علاوه بر جمع آوري اطلاعات فني انواع دست بافته ها ، دار ، ابزار ، وسايل رفو جهت كاهش ميزان ضايعات تار ، پود و خامه ، اصلاح دارهاي موجود و اصلاح كيفيت بافت انجام مي دهد .

• اهداف بخش :

•  شناسايي راهكارهاي افزايش كمي و كيفي بافت و تكميل ، مرمت و تگهداري فرش دستباف .
• بهينه سازي دار ، ابزار و عمليات تكميل قالي و ساير زيراندازهاي دستباف .
• فن آوري در بافت ، دار و ابزار و نگهداري ، مرمت و تكميل قالي و ساير زير اندازهاي دستباف .
• كمك به تدوين استانداردهاي بافت ، ابزار ، تكميل و نگهداري قالي و ساير زيراندازهاي دستباف .

• محورهاي طرحهاي تحقيقاتي و مطالعاتي

•  جغرافياي بافت و تكميل فرش دستباف ايران ( 4 طرح )
•  مطالعه خواص فيزيكي و مكانيكي فرشهاي مناطق مختلف ( 2 طرح )
•  شناسايي دار و ابزار بافت استانهاي مختلف و مطالعه در روشهاي بهبود كيفيت آنها ( سه طرح )
• مطالعه عيوب بافت فرش براي استفاده در برنامه ريزي آموزشي ( 2 طرح )

بخش تحقيقاتي طرح و نقشه

• ضرورت ايجاد بخش :

فرش دستباف ايران علاوه بر كيفيت برتر بافت , به لحاظ طرح و نقشه نيز شهرت جهاني دارد . طرحهاي اصيل و سنتي ايران هنوز هم زينت بخش موزه ها ، كاخ ها و مجالس خاص و عام است . حفظ ، احيا و ترويج نقشه ها و طرح هاي سنتي و اصيل نياز به شناخت هر چه بيشتر نقش مايه هاي قديمي دارد . اين بخش ،با ايجاد آرشيونقشه ها و نگاره هاي فرش ، ضمن احياي طرح هاي اصيل ايراني موجب ايجاد خلاقيت در امور طراحي و رنگ بندي نيز مي شود .

• اهداف بخش :

• شناسايي طرح و بازسازي نقوش سنتي فرش دستباف .
• ريشه يابي تاريخي نقوش وبررسي فصول مشترك نقشه هاي فرش دستباف .
• رنگبندي اصيل فرش دستباف .
• شناسايي معيارهاي ارزشيابي و زيبايي شناسي فرش دستباف .
• ابداع و نوآوري در طراحي و نقاشي فرش دستباف .

• محورهاي طرحهاي تحقيقاتي و مطالعاني

• طرح و نقش و رنگ فرش دستباف ايران ( 27 طرح )
• تاريخ طرح و نقش و رنگ فرش دستباف ايران ( يك طرح )
• معيارهاي ارزشيابي فرش دستباف از ديدگاه هنري ( يك طرح )
• ابداع و نوآوري و طراحي و نقاشي فرش ايران ( يك طرح )

بخش تحقيقاتي مواد اوليه و رنگرزي

• ضرورت ايجاد بخش :

فرش دستباف ايران از دير باز شهرت جهاني داشته است . عمده ترين دلايل آن علاوه بر نوع بافت ، استفاده از الياف مرغوب و رنگزاهاي طبيعي مناسب است . بهره مندي از فنون جديد در بهينه سازي روش هاي استفاده از رنگزاهاي طبيعي و شيميايي ، و نيز بهبود مواد اوليه ، عوامل تعيين كنندهُ مرغوبيت فرش دستباف هستند كه بايد مورد توجه قرار گيرند .

• اهداف بخش :

•  بهبود مواد اوليه و بهينه سازي رنگرزي الياف مورد مصرف در فرش دستباف
•  شناسايي مشخصات مواد رنگزا و مواد تعاوني مورد مصرف در فرش دستباف
•  دستيابي به استانداردهاي مواد اوليه و رنگرزي فرش دستباف
•  فن آوري نوين در عمل آوري مواد اوليه و رنگرزي با عنايت به ضوابط زيست محيطي

• محورهاي طرحهاي تحقيقاتي و مطالعاتي

•  موار اوليه فرش دستباف ( 14 طرح )
•  رنگرزي مواد اوليه مورد مصرف در فرش دستباف ( 11 طرح )
•  تحقيق درباره مواد رنگزاي طبيعي و مواد تعاوني مورد مصرف در فرش دستباف ( 1 طرح )
•  استاندارد مواد اوليه فرش دستباف ( 1 طرح )

بخش تحقيقاتي مسائل اجتماعي و مديريت فرش دستباف

• ضرورت ايجاد بخش :

بر اساس آخرين سرشماري مركز آمار ايران 12/86 % از خانوارهاي داراي فعاليت صنعتي در زمينه توليد قالي ، قاليچه ، گليم و زيلو فعاليت مي كنند . جمعيت اين خانوارها 5696759 نفر بوده است . با توجه به جمعيت شاغل در اين صنعت و صنايع مكمل آن در كل كشور كه بيش از دو ميليون نفر را در بر مي گيرد و با عنايت به اين مطلب كه توجه و شناخت مسائل و مشكلات آنها در حيطه عملكرداين مركز و بخشهاي تخصصي آن است، لذا ضروري است ، كه بخشي عهده دار بررسي مسائل و مشكلات اجتماعي و مديريت منابع انساني آنان بوده و به دنيال ارائه راهكارهاي علمي ،عملي و كاربردي براي رفع آن مسائل ، مشكلات و نيازهاي تحقيقاتي باشد .

• اهداف بخش :

•  شناخت جايگاه فرش دستباف در اشتغال شهري ، روستايي و عشايري و نقش آن در توسعه اين مناطق .
• بررسي قوانين و مقررات امور اجتماعي مديريت و نيازهاي شاغلين در فرش دستباف .
• شناخت ابعاد فرهنگي و مردم شناختي فرش دستباف .
• مطالعه ، آموزش ، تحقيق و ترويج فرش دستباف .
• بررسي ابعاد مديريت و بهره وري در كارگاههاي خانگي و مجتمع و نقش ارتباط سازمان ها و تشكل هاي توليدي و صادراتي مختلف در صنعت فرش دستباف .

• محورهاي طرح هاي تحقيقاتي و مطالعاتي :

• جايگاه فرش دستباف در اشتغال شهري ، روستايي و عشايري ( 2 طرح )
• نيازهاي شاغلين فرش دستباف (4 طرح )
• قوانين و مقررات امور اجتماعي و مديريت فرش دستباف ( 1 طرح )
• آموزش ، تحقيق و ترويج فرش ( 2 طرح )
• بررسي مديرت سازمان ها ، نهادهاو تشكل هاي دولتي و غير دولتي (4 طرح )
  بخش تحقيقاتي اقتصادي و بازرگاني

• ضرورت ايجاد بخش :

فرش دستباف ايران با داشتن بالاترين ارزش افزوده ، بيشترين سهم را در صادرات غير نفتي دارد . از سوي ديگر ، عواملي چون سطحي نگري بر صادرات فرش ، بدون توجه به نقش عوامل توليد ، مراحل صدور ، كشش تقاضا ، الگوي مصرفي خريداران ، عدم ثبات قوانين ، ضعف مديريت و وابستگي بيش از حد به بازار خاص ، اثرات نامطلوبي بر صادرات فرش دستبلف ايران به ويژه درسالهاي اخير داشته است . رفع اين مشكلات مستلزم توجه به امر تحقيقات در ابعاد اقتصادي ، بازرگاني و به ويژه ، بازاريابي فرش دستباف ايران است .

• اهداف بخش :

•  بررسي جنبه هاي اقتصادي و درآمد زايي و توزيع درآمد در فرش دستباف .
•  بررسي جنبه هاي اشتغال زايي در فرش دستباف .
•  بررسي جنبه هاي توزيع و مصرف داخلي
• بررسي قوانين و مقررات مربوط به بازرگاني داخلي و خارجي فرش دستباف .
• شناخت بازارهاي جهان و شيوه هاي مطلوب بازاريابي .

• محورهاي طرحهاي تحقيقاتي و مطالعاتي

• جايگاه فرش در توسعه اقتصادي و اشتغال زايي ( 11 طرح )
•  بازارجهاني فرش دستباف و شيوه هاي بازاريابي ( 7 طرح )
•  قوانين و مقررات بازرگاني فرش دستباف ( 3 طرح )
• بازرگاني داخلي و خارجي فرش دستباف ( 4 طرح )
•  درآمدزايي و توزيع درآمد ( 3 طرح )
•  توزيع و مصرف داخلي فرش استباف ( 2 طرح )